FIONA TAN
RAAMWERK
STEDEL'JK
MUSEUM
ALKMAAR
DE GESCHIEDENIS HERHAALT ZICH (MAAR NET EVEN ANDERS)
Patrick van Mil
Gaat dat zien!
0:
Advertorial
DE TENTOONSTELLING RAAMWERK
50 - OUDALKMAAR
OUDALKMAAR - 51
Fiona Tan ontwerpt het Grote Raam is te zien van 30
sept. 2023 t/m 3 mrt. 2024 in Stedelijk Museum Alkmaar
Dezelfde dag wordt in Stedelijk Museum Alkmaar
de tentoonstelling Raamwerk geopend met werk
van Fiona Tan en beelden van de vervaardiging
van het glas-in-loodraam. Voor het eerst sinds lange
tijd wordt een nieuw, monumentaal kunstwerk aan
de Grote Kerk toegevoegd. De totstandkoming van
het Grote Raam vertoont sterke overeenkomsten
met de geschiedenis van een eveneens monumen
taal kunstwerk dat een kleine vijf eeuwen geleden
voor de Grote Kerk werd gemaakt: het Laurenti-
us-altaarstuk van Maarten van Heemskerck.
Op 6 oktober 2023 wordt in de Grote Sint-Laurens-
kerk van Alkmaar een indrukwekkend, nieuw
kunstwerk onthuld van Fiona Tan: het Grote Raam.
Maarten van Heemskerck schilderde het veelluik in
1538-1543 voor het hoogaltaar in de Grote Kerk. Met een
breedte van acht meter en een hoogte van zes meter is
dit het grootste geschilderde altaarstuk dat ooit in de
Nederlanden is gemaakt. Een prestigieus kunstwerk dat
alleen kon worden gerealiseerd omdat er enkele
Alkmaarse opdrachtgevers waren die blijkbaar grote
ambities hadden en die ook bereid waren daarvoor
hun portemonnee te trekken én medefinanciers wisten
te vinden. Het altaarstuk was namelijk niet alleen
uitzonderlijk groot, maar ook heel erg duur. In totaal
kreeg Heemskerck 725 gulden voor zijn werk, en daar
bovenop nog een jaarlijkse lijfrente van 24 gulden. Voor
die tijd indrukwekkende bedragen. De Alkmaarse priester
Jheronimus Jansz en zijn neefje, de jonge kerkmeester
Dirck van Teijlingen, waren destijds de initiatiefnemers
van het project. Andere Alkmaarse notabelen die herken
baar en soms prominent op het altaarstuk zijn afgebeeld,
waaronder de toenmalige burgemeester Pieter Claesz
Paling en Joos Jansdochter van Egmond van de
Nijenburg, tonen aan dat er in de stad nog meer gulle
sponsoren waren. Ook van buiten de stad kwam er steun
voor de prestigieuze opdracht: de kunstlievende Utrechtse
bisschop Joris van Egmond droeg 200 gulden bij en kreeg
daarvoor een ereplaats op een van de voorstellingen.
De parallellen met Het Grote Raam dat momenteel
wordt gerealiseerd, zijn treffend. Het idee voor een nieuw
hedendaags kunstwerk in het zuidtransept van de Grote
Kerk is vijf jaar geleden ontstaan uit enthousiasme van
enkele Alkmaarders en drie Alkmaarse instellingen die
ter gelegenheid van de 450-jarige viering van Alkmaars
Ontzet iets moois aan de stad en zijn bewoners wilden
aanbieden. Net als in de 16de eeuw ontbreekt het de
initiatiefnemers niet aan ambitie: het gaat om het
hoogste gotische transeptraam op het vasteland van
Europa: 23 meter hoog en 6 meter breed. Een prestigieu
ze, maar ook een kostbare opdracht. De prijs voor vervaar
diging van het kunstwerk bedraagt 1 miljoen euro. Ook
Maarten van Heemskerck, Laurentius-altaarstuk,
1538-1543, Kathedraal Linköping.
nu zijn er verscheidene Alkmaarders die zich opwerpen
als maecenas en het kunstwerk met hun sponsorbijdrage
mogelijk maken. Anders dan hun 16de-eeuwse voor
gangers worden zij echter niet met hun portret op het
kunstwerk afgebeeld. Hun namen lichten op op de
website van het Grote Raam en worden later in staal bij
het kerkraam vermeld.
Heemskerckspecialist Ilja Veldman en museumconser
vator Christi Klinkert schrijven daarover: ‘Kerkgangers in
1543 zullen aanvankelijk wel even hebben opgekeken.
Het nieuwe Laurentius-altaarstuk was uitgevoerd in de
hypermoderne stijl die Heemskerck zich na zijn verblijf in
Rome eigen had gemaakt. Die stijl contrasteerde nogal
met wat men in de Nederlanden gewoon was. De
levensgrote voorstellingen met druk gebarende en
opmerkelijk gespierde figuren in heldere kleuren moeten
een verpletterende indruk hebben gemaakt. Vooral de
schaars geklede figuren onder wier dunne lichaams
bedekking de schilder de anatomie van het menselijk
lichaam zo goed mogelijk probeerde weer te geven.
Blijkbaar maakte deze voor de Nederlanden zo
ongebruikelijke stijl Heemskerck tot een gewild schilder
voor de Alkmaarse opdrachtgevers. Het prestigieuze
altaarstuk demonstreert dat het Alkmaar van toen met
zijn tijd mee wilde gaan.’
Net als in 1540 is er ook nu steun van buiten Alkmaar.
Enkele grote landelijke cultuurfondsen springen bij met
subsidies om het monumentale glaskunstwerk mogelijk
te maken.
De grootste overeenkomst tussen het altaarstuk van 1540
en het glas-in-loodraam van 2023 zit hem misschien wel
in de artistieke keuze van de opdrachtgevers en de durf
die daar uitspreekt.
Misschien is dat nu met het Grote Raam wel weer zo.
In een stad die geen traditie kent op het gebied van
hedendaagse kunst en waar weinig aandacht bestaat
voor abstracte of conceptuele kunst durfden de initiatief
nemers het aan om deze belangrijke en grootschalige
opdracht te verlenen aan een vernieuwende kunstenaar
die voornamelijk videowerk maakt en die nog nooit met
glas in lood had gewerkt. Nogal een waagstuk. We
kunnen nu gelukkig zeggen dat het avontuur goed is
uitgepakt. Fiona Tan heeft de stad verrast met een
prachtig ontwerp voor het Grote Kerkraam dat met veel
enthousiasme is ontvangen.
Met alle parallellen die er zijn tussen de twee, door vijf
eeuwen gescheiden kunstwerken, is er ook een verschil.
Dat is althans te hopen. Het Laurentius-altaarstuk van
Heemskerck werd na de Reformatie verkocht en naar
Zweden gebracht. Sinds 1582 staat het daar in de
kathedraal van Linköping. Laten we hopen dat het
kunstwerk van Fiona Tan dit treurige lot bespaard blijft
en dat het Grote Raam nog eeuwenlang de ogen en de
harten van de Alkmaarse bevolking zal verlichten.
Van 27 september 2024 t/m 19 januari 2025 organiseert Stedelijk Museum Alkmaar
samen met het Frans Hals Museum en het Teylers Museum in Haarlem een grote
overzichtstentoonstelling van Maarten van Heemskerck.
Zie www.stedelijkmuseumalkmaar.nl voor meer informatie.
