TABLEAU
WAAGGEBOUW
Ito
Bi1 iw
S*
ÏW A
r
Omdat men af wilde van
het kostbaar onderhoudswerk
ging men op zoek naar een
duurzame oplossing.
t
■W. j k 1
Bertus Bakker
“TM
r
SE»
22 - OUDALKMAAR
OUDALKMAAR - 23
In 1884 werd de oostgevel van het Waaggebouw ver
sierd met een groot tegeltableau. Al na een paar jaar
echter werden de tegels weer van het gebouw ver
wijderd en vervangen door een andere decoratie die
we nog steeds kunnen bewonderen. Het oorspron
kelijke tableau hangt tegenwoordig in de hal van het
Stedelijk Museum. Waarom moest het van de Waag
worden gehaald?
decoratieve kenmerken als pilasters, kapitelen, obelisken
en beelden. In de jaren 1880-1885 werd het gebouw
grondig gerestaureerd onder leiding van de toenmalige
stadsarchitect W.F. du Croix (1828-1887) en werden de
buitengevels opnieuw opgemetseld (afb. 1) en de aange
taste natuurstenen elementen vervangen door kopieën.
Aan het uiterlijk veranderde Du Croix weinig, zij het dat
hij een eigentijds onderdeel toevoegde, namelijk een
tegeltableau in de topgevel dat boven het kolossale reliëf
met het gebeeldhouwde stadswapen werd aangebracht.
1. Restauratie Waaggebouw onder leiding van stadsar
chitect W.F. du Croix na het leggen van de eerste steen.
Foto, 1884. Collectie Regionaal Archief.
2. Ontwerpschets decoratie Waaggebouw door J.P. van
Horstok. Tekening, 1783. Collectie Regionaal Archief.
Alkmaar werkzame schilder J.P. van Horstok (1745-1825)
opdracht een nieuw tafereel te schilderen. Hij koos voor
een allegorische voorstelling van de koophandel met een
gevleugelde Mercurius, god van de handel, zwevend
boven twee maagden die gezien hun attributen goddelij
ke deugden als geloof, rechtvaardigheid en liefde
symboliseerden. De ene vrouw houdt in haar handen een
duif en een brandend hart, de andere een weegschaal en
een nest met vogels (afb. 2). In 1840 werd het schilderstuk
bijgeschilderd door de stadstekenmeester M.J. Stucki
(1809-1899), maar vijftien jaar later mocht deze een
geheel nieuwe voorstelling schilderen. Hij koos voor een
staande Mercurius die werd geflankeerd door de twee
eerder beschreven vrouwenfiguren (afb. 3).
3. Ontwerpschets decoratie Waaggebouw door M.J.
Stucki. Tekening, 1855. Collectie Regionaal Archief.
Zo zag de situatie eruit rond 1875 toen de Alkmaarse
gemeenteraad het besluit nam om de Waag te gaan
slopen. De stad had meer behoefte aan een grote
veemarkt dan een locatie voor de intussen kwijnende
kaashandel. Alras rezen er echter protesten vanuit de
bevolking en schielijk werd het plan ingetrokken. Sterker
nog, het stadsbestuur besloot tot een grootscheepse
restauratie en renovatie van het Waaggebouw. In 1880
werd daar een begin mee gemaakt. Omdat men tevens
wel eens af wilde van het kostbare onderhoudswerk aan
de allegorische schildering, ging men op zoek naar een
meer duurzame oplossing. De keuze viel uiteindelijk op
een versiering die gemaakt zou worden van een oer-Hol-
lands fabricaat: beschilderde, gebakken tegels.
EEN NIEUW WAAGGEBOUW
Sinds de late middeleeuwen was het wegen van goede
ren een recht dat slechts was voorbehouden aan een
beperkt aantal steden, waaronder Alkmaar. In de loop
van de zestiende eeuw groeide in deze plaatsen de
behoefte aan grotere waaggebouwen en zodoende kreeg
eerst Enkhuizen en daarna Amsterdam een nieuwe
Waag. Alkmaar was de derde Noord-Hollandse stad met
een nieuwe waagruimte, zij het dat het hier ging om de
verbouwing van een bestaand pand, namelijk het Heilige
Geestgasthuis dat dateerde uit de veertiende eeuw. In
1582 werd de vijfhoekige koormuur van de kapel van het
gasthuis afgebroken en vervangen door een vlakke gevel.
De decoratie van deze gevel vormt het onderwerp van dit
artikel.
EEN FOTOGENIEKE GEVEL
Het Waaggebouw is zonder meer het meest iconische
gebouw van Alkmaar. Met name de markante oostgevel
trekt de meeste aandacht. Hoeveel foto’s zullen er niet
door toeristen zijn geschoten vanaf de Appelsteegbrug
naast het Huis met de Kogel? De gevelwand is overdadig
gedecoreerd in de stijl van de Hollandse renaissance met
een rijke toepassing van natuursteen en met tal van
EEN WEERBESTENDIGE DECORATIE
Op de plaats van het nieuwe tableau bevond zich van
oudsher een op lood geschilderde afbeelding, die
duidelijk maakte welke functie het gebouw had. Voorge
steld was namelijk een grote weegschaal met handela
ren en waagmeesters, die bezig waren met het wegen
van kazen die op berries werden aangevoerd. Deze
schildering is in de loop der jaren tal van keren gewijzigd.
In 1783 kreeg de in Haarlem geboren, maar lange tijd in
EEN INNOVATIEF TEGELTABLEAU
Allereerst moest er nu natuurlijk een nieuw ontwerp
worden getekend. De opdracht hiervoor ging eind 1883
naar de jonge Schiedamse kunstenaar Abraham F. Gips
(1861-1943). Gips was kort tevoren een decoratiefirma
gestart die onder andere ontwerpen leverde voor interi-
eurversieringen en andere vormen van kunstnijverheid. In
april van het daaropvolgende jaar presenteerde Gips een
aquarel waarnaar vervolgens een tekening op ware groot-
- i
«W j
o -*
t jTtAi
