EEN HARDE JEUGD IN HET
RIJKSOPVOEDINGSGESTICHT
Martin Deinum
■Ja
Het Rijksopvoedingsgesticht, gezien vanaf het Kerkplein, 1892.
OUDALKMAAR - 29
Naast de Grote Kerk stond ooit een groot gebouwencomplex van het soort waar je niet wilde zijn. Het ‘Huis van
verbetering en opvoeding’, later omgedoopt tot ‘Rijksopvoedingsgesticht’, moest van het rechte pad afgedwaal
de jongens opvoeden tot nette arbeiders. Het begon met goede bedoelingen, maar die verhinderden niet dat
de praktijk later erg tegenviel. ‘Het systeem van de ijzeren vuist’ bezorgde vele jongens een harde en trieste tijd
in Alkmaar.
Het Rijksopvoedingsgesticht stond ten westen van de
Grote Kerk, ongeveer op de plaats waar we nu het ABN
AMRO gebouw aantreffen. Over het uiterlijk van het drie
verdiepingen tellende gebouw is nog nooit een positief
woord geschreven. Het werd ‘een naargeestig gebouw,
bruin en somber, een plomp gevaarte’ genoemd, en ‘een
spelonkachtige kazernekrot’. Delen ervan stamden al uit
de vijftiende eeuw en hoorden bij het klooster dat hier
ooit stond. Het was ook niet dat het zo’n geschikt
gebouw was dat het gesticht in Alkmaar werd gevestigd.
Dat was veel meer om praktische redenen: er was geen
geld voor nieuwbouw en hier stond toevallig al enige
jaren een oude gevangenis leeg, het Huis van Arrest. De
‘Jan Dirks, oud 12 jaren, zonder beroep, geboren en
wonende te Amsterdam, bij vonnis van genoemde
Rechtbank van den 5 Mei 1880, [is] vrijgesproken van het
hem ten laste gelegde feit van eenvoudigen diefstal door
twee personen, beneden de leeftijd van zestien jaar,
samen en in vereeniging gepleegd, zonder oordeel des
onderscheids, met bevel dat hij zal worden gebracht naar
een verbeterhuis, tot en met zijn achttienden jaar.’ Aldus
het vonnis van de rechtbank in Amsterdam. De twaalfjari
ge Jan Dirks werd vrijgesproken van diefstal, maar kon
evengoed de komende zes jaar gedwongen doorbrengen
in het ‘Huis van verbetering en opvoeding’ in Alkmaar.
Tussen 1857 en 1922 werden hier jongens heropgevoed
tot brave mannen die op het rechte pad bleven. Althans,
dat was de bedoeling. In 1886, toevallig het jaar waarin
Jan weer vrijkwam, veranderde de naam naar ‘Rijksop
voedingsgesticht’. Duizenden kinderen passeerden in de
loop van vijfenzestig jaar de poorten van het gesticht.
eerste directeur van het gesticht, A. Meeter, vond het zelf
ook geen ideale plaats, zo midden in de stad. Zijn
voorkeur ging uit naar een nieuw gebouw, ergens op het
platteland met veel natuur en frisse lucht, maar van
hogerhand besloot men anders en hij had het toch maar
met het oude, krappe gebouw te doen. Tussen 1855 en
1857 werd het pand verbouwd om het geschikt te maken
voor het ROG. In de decennia erna kwam er steeds een
stuk bij tot het complex groter was dan de naastgelegen
Grote Kerk.
Het Alkmaarse Huis van verbetering en opvoeding was
het eerste instituut in Nederland met een pedagogische
instelling. In dit instituut stonden opvoeding en onder-