w
U'
EEN NIEUW
GLAS-IN-
LOODRAAM
IN DE GROTE SINT
LAURENSKERK
Si f*'
■Ta
V
Janneke van Zanten - Van Wijk
A
4
A
3-,
i.
De Sainte Chapelle in Parijs.
OUDALKMAAR - 9
De kathedraal van Aken.
Foto Janneke van Zanten-Van Wijk.
De internationaal bekende kunstenares Fiona Tan heeft
op woensdag 8 en donderdag 9 september een kleurig
geometrisch ontwerp gepresenteerd voor een nieuw
glas-in-loodraam in het transeptraam aan de zuidkant
van onze Alkmaarse oude, gotische Grote Sint Laurenskerk.
In deze kerk zijn, zoals hiervoor door Netty Bleichrodt
beschreven, al eerder kleurige ramen te zien geweest. Nu
zijn er al sinds eeuwen geen kleurige ramen meer in de
Alkmaarse Grote Kerk te bewonderen. Ze zijn mogelijk door
vernielzucht tijdens de Beeldenstorm in 1566, maar vooral
door verwaarlozing uit hun sponning gevallen en verdwenen.
Enkele ramen zijn later geveild en vervangen door glas
zonder motieven. De vensters met de enorme kozijnen van
steen of cement zijn daarna meerdere malen gerestaureerd,
toch verschenen er geen kleurige, nieuwe afbeeldingen tot
op heden. Treurig, want in veel andere gotische kerken en
kathedralen in Nederland, maar ook verder in Europa is nog
zoveel fraai, oud en modern gebrandschilderd glas te
aan-schouwen. Ook voor modern glas is een reisje naar onder
meer de Sint Bavo in Haarlem met een raam van Michiel van
Overbeek en het raam Een tuin van glas van Marc Mulders in
de Nieuwe Kerk te Amsterdam de moeite waard.
Nu komt er eindelijk een nieuw, kleurig raam in het grote
venster aan de zuidkant van de Grote Kerk. Dit raam meet
6 bij 23 meter, het heeft, gezien de puntige raamkop,
een oppervlakte van iets minder dan 138 m2. Het is dus
een bijzonder groot raam en een forse uitdaging voor de
kunstenares en ontwerpster Fiona Tan en de glazeniers die
haar ingewikkelde patroon gaan uit-voeren.
In het warme zuiden, zoals in Italië, bleven de gotische
ramen relatief klein, maar aan de andere kant van de Alpen
groeiden zij tot steeds grotere proporties. Het stralende glas
wordt dan ‘rayonnant’ genoemd.
Ook in Duitsland zijn kathedralen met grote gebrandschil
derde ramen. De kathedraal van Altenberg wordt in een
toeristengids aanbevolen met de bewering dat het westelijke
venster met 8 bij 18 meter (144 m2) het grootste kerkraam
van Europa is. Dit is maar de vraag, want in de koorhal van
de Dom van Aken kunnen we genieten van gebrandschilder
de glas-in-loodramen van zo’n 27 meter hoog! Dat is dus vier
meter hoger dan ons raam in de Grote Kerk. Om niet
te spreken over Engeland, waar men adverteert met ‘ramen
zo groot als tennisvelden’. Bezoek hiervoor onder meer
de kathedralen van York en van Gloucester uit 1350.
Heel indrukwekkend, hoe kregen ze het voor elkaar in de
Middeleeuwen?
Het zuidervenster van de Grote Kerk in Alkmaar kan hiermee
zeker wedijveren, het behoort absoluut tot de grootste
vensters van de ramen op het vasteland van Europa, maar
het is nog de vraag of het Alkmaarse raam mag gelden als
het allergrootste.
seizoenen, de jaargetijden en de beroepen kregen hierbij een
plaats. Pas in de dertiende eeuw met het ontstaan van het
gotische bouwsysteem ontstonden de technische mogelijk
heden om zeer hoge kerken en kathedralen te bouwen met
kruisribgewelven. De vorm van de ramen veranderde van
rondbogen naar spitsbogen. De ramen werden groter, de
techniek van het brandschilderen meer en meer verfijnd.
Fiona Tan was geboeid door de ritmische geometrie en het
prachtige kleurgebruik van deze ramen, vertelde zij bij de
presentatie van het ontwerp van haar raam in de Grote Kerk.
GROTE RAMEN
Waarom is dit raam eigenlijk zo groot? Om deze vraag
te beantwoorden gaan we terug naar de middeleeuwen.
In Europa begon de bouw van stenen kerken met kleurige
ramen al in het jaar duizend. Deze eerste gebouwen hadden
dikke muren, gesteund door zware zijbeuken. In het begin
bestonden de ramen nog enkel uit een kleine opening in
de muur, later werden dit kleine ramen met ronde bogen.
Overigens werden ook romaanse kerken al vroeg voorzien van
een lichtbeuk met grotere ramen boven de wanden of zuilen
van het middenschip. Het kleurige glasmozaïek werd
oorspronkelijk in houten frames in de vensters gezet, later
in lood. Voor de bijbelse onderwerpen op de ramen bestond
al snel een strak schema met veel symboliek. Zo werd aan
de noordzijde van de kerk het oude testament en aan de
zuidzijde het nieuwe testament afgebeeld, in de hoge
vensters verschenen dan series profeten, heiligen en
apostelen. Ook meer wereldse thema’s als de kalender, de
FRANSE KATHEDRALEN
Vooral in de Franse kathedralen zijn schitterende voorbeelden
van deze grote ramen te vinden: in de kathedraal van
Amiens, in de Notre Dame van Parijs waar het magnifieke
roosvenster met de andere ramen na brand gelukkig
behouden zijn, en ga zo maar door. Echter de bovenkerk van
de Sainte Chapelle in Parijs, waar je omgeven wordt door het
ritme van helder blauw, rood en geel gebrandschilderd glas,
slaat werkelijk alles. Vijftien ramen rijgen zich aaneen als één
grote glaswand rondom. Het is daarom in het Guiness Book
of World Records opgenomen als de kerk met de grootste
ramen op het vaste land van Europa.
Jfr-
-'I
