il
Het beschilderde glas
werd geplaatst in opdracht
van de hertog van Saksen.
I
5
g
WW®
I
Ruiven, Rietwijk, Schoten en Egmond
M
4
il
OUDALKMAAR - 5
Bruinvis schrijft dat een zekere dominee P.J. Glasz
(notabene deze naam!) in het tijdschrift Oud Holland
Originele beschrijving van het raam in het
noordtransept.
Kerkraam
te Haarlem
met Claes
van Ruyven.
Vervolgens schrijft Bruinvis dat in een ander glasraam
Christus als hovenier is uitgebeeld met Maria Magdalena
‘in den hof’. Geschonken in 1505 door den ‘Vice Curator’,
de Heer Pelt. Bruinvis vertelt jammer genoeg niet in welk
raam die schildering te zien was.
Om u een idee te geven hoe dat moment ‘in de hof’
meermalen vastgelegd is heb ik als voorbeeld het
schilderij van Jacob Cornelisz. van Oostsanen gekozen. Te
meer daar dit schilderij in dezelfde periode geschilderd
werd.
Ook Mr. 3. Belonje (1899-1996, Nederlands bestuurder,
bankier en historicus) schreef met Mr. P.C. Bloys van
Treslong Prins in 1928 over de inrichting van de Grote
Kerk in Alkmaar13.
Als eerste raam beschrijft Belonje:
"Een glas geschilderd op last van den Hertog van
Saksen, als boete voor de vermoording van den Schout
Nicolaes van Ruyven te Haarlem door het Kaas- en
Broodvolk. Er was op afgebeeld een geknielde krijgs
man, waaromheen 4 gekleurde wapens en het onder
schrift ‘Anno 1492 drie dagen in Mei sloegen de Casen-
broots de poorten van Haerlem op ende Claes van
Ruyven van Haerlem doot'."
Belonje schrijft dat dit raam er waarschijnlijk net zo uit
zag als een raam in de Grote Kerk in Haarlem, maar hij
vertelt niet op welke plaats in Alkmaars Grote Kerk dit
raam precies te zien was.
En inderdaad in het Diarium (dagboek) van Aernout van
Buchel, alias Aenoldus Buchelius (1565-1641, Nederlands
oudheidkundige, humanist en genealoog), wordt dit
raam in het Latijn beschreven. Van Buchel bezocht
Alkmaar in 1591. Bruinvis vertaalt deze tekst in 1907. Van
Buchell schrijft dat er niet ver van de grafstede van Floris
V, in de Grote Kerk, ter rechterzijde van het koor een
glasraam te zien is, voorstellende ‘een geknield gewa
pend man met hierbij 4 in kleuren geteekende wapens,
die wel de kwartierwapens van den afgebeelde zullen
voorstellen, t.w. Ruiven, Rietwijk, Schoten en Egmond’.
prachtige en schier allen onderling verschillende kop
stukken der ramen, allen zeldzaam werden gevonden’.
Glasz schrijft ook over het glasraam voorstellende
Christus als hovenier. Daarna noemt hij een glasraam in
de Corfkapel, waarvan nog in 1572 door Willem Tijbout,
glasschrijver te Haarlem, een ‘uitgeworpen ruit, God den
Vader voorstellende’, voor 32 stuivers werd hersteld. Dat
waren nog eens schappelijke prijzen.
Vervolgens beschrijft Glasz natuurlijk ook het kolossale
venster in de noorderkruisgevel precies volgens de tekst
van Westphalen. Daarna vertelt hij iets over de acties om
ook het zuiderkruisraam van een dergelijk mooi glas te
voorzien. Daarvoor werden door de ‘regeering’ al spoedig
pogingen in het werk gesteld. Burgemeester Jan
Gherijtsz. en Barthout Gherijts gingen in 1519 naar Brussel
om daarover te praten. De kanselier, de Heer van Augi,
werd in augustus ‘een vereering toegelegd’ van 30
rijnsgulden, om de ‘belangen der stad in deze te dienen’.
Dat betekende waarschijnlijk dat hij 30 rijnsgulden
betaalde voor een eervolle vermelding of afbeelding in
het zuiderkruisraam. In oktober werden 67 rijnsguldens
betaald voor ‘wagenschot’16 aan de heer Van Montignij,
(1883-heden) een artikel heeft geschreven over de glas in
loodramen in de Grote Kerk in Alkmaar. Ik heb onmiddel
lijk de trein naar Den Haag genomen, want ik wist dat
daar in het Rijksinstituut voor Kunsthistorische Docu
mentatie (RKD) alle tijdschriften van Oud Holland in de
boekenkast staan. Ik vond het nummer en las daarin dat
in 1516 door de glazenier Foy Jacobs uit Leiden het
kolossale glas geleverd werd voor de noorderkruisgevel
van de Grote Sint-Laurenskerk in Alkmaar. Hij ontving
daarvoor de niet onbelangrijke som van f 275,14 van de
kerkmeester Van Teylingen. Het artikel in Oud Holland
was door dominee Glasz in 1908 geschreven en was
getiteld: ‘VOORMALIGE GLASSCHILDERINGEN, zoo te
Alkmaar als door Alkmaar elders geschonken’. Hij vond
de gegevens in oude bronnen ‘samengesteld in de
besluiten der vroedschap (adviseurs van de burgemees
ter) en de thesauriersrekeningen (rekeningen penning-
meester)’.14
VOORMALIGE GLASSCH! MONGER
wo tf Alkinanr ah door Alkmaar elders gjesdtonkeu,
DOOk
F. J.
s
Hij vertelt dat dit beschilderde glas in de kerk werd
geplaatst in opdracht van de hertog van Saksen, zoals
ook het glas in Haarlem, op kosten van de beide steden
en de ‘onderhorige’ dorpen, als boeteglas voor ‘de
vermoording’ van de schout Nicolaas van Ruyven te
Haarlem door het ‘verwoede Kaas-en-broodvolk’. Het
onderschrift luidde: “Anno 1492 drie dagen in Mei sloegen
de Casenbroots de poorten van Haerlem op ende Claes
van Ruyven van Haerlem doot.”15 Het ging dus inderdaad
om eenzelfde raam.
E «Vult L^.i'.e 4» flirfii te Alkmaar
oi Jew itad boo&i uL--<Li]k In de t&ü
lij -.irrnTtIt'd >4 dr
iietjtil'S Jn ■TB theuurif
kin d'erw»
ifdi Ir JOen 14», 4K dr llmdlilfcffcBMC
ren liLuii in bd kittige ItTrn di'tf
cnHKft beeft in^ewmen Jan ml 'rotdi Eedichf. Immer»
bet ik.jLi, zeilt de bcrlwn ■kt (JribiW JcmpjeWS utfcWfkrdr chnti
Tiirt iwrrkn;
uoi jiq. bt ilal het prrrt«44»1imT flirt him tajine rig
w»r de kerkgebouwen tv W K rtl itttnmirtf u irukcn <Jl„w lm
litta. in dw MC pnili-JJrjdr (Ia» blhMBwJti
tsl e<n be*ijl. /Lllraiir in -tKra tijd een »1*4 Vrt en
zich wl< ywldr;
|r iitti :e Lyea rif* buervrl iceoli er row altijd nrlwzn L’ ?ef ais, He™
MüfkWJiI «b eorftiFflkltc te beware» wal er t»E ik
l, ipl N
Het artikel van dominee Glasz.
graaf van Hoogstraten, ‘gezonden uit erkentelijkheid’ dat
hij zijn best had gedaan voor de ‘verwerving’ van het glas.
De hulp die men van de koning verwachtte bleef echter
uit en zo duurde het tot 1642 voor een begin werd
gemaakt met de versiering van het zuiderkruisraam. Dat
het zolang duurde voordat er nieuwe plannen werden
gemaakt en uitgevoerd konden worden kan mogelijk
met geld te maken hebben, maar misschien nog meer i i
met de Reformatie tussen 1550 en 1630.
Aft"
4 - OUDALKMAAR
