Dit was het materiaal
voor het gieten van
kanonnen en munitie
Over het lot van de gevorderde klokken
uit het Alkmaarse depot publiceert
de auteur een uitgebreider artikel in
een van de volgende afleveringen
van Oud Alkmaar.
ONDERZOEK 2
Volgende zoektocht: 'objecten voor de Joodse eredienst'.
Nergens te vinden. Met behulp van een ladder zocht ik
in het depot, in de kelder van het museum, ook bovenop
alle stellingen. Ik kon het niet zien, maar voelde harde
voorwerpen gewikkeld in papier. Het waren grote brok
ken gips. Er stond ook een kistje met kleine gipsafgiet
sels en nog een kistje en verderop lagen nog hele grote
gipsafgietsels.
Wat waren dit voor afgietsels? Was dit het werk van
Belonje? Op sommige brokken stonden op de achter
kant enkele letters en een nummer, of soms alleen een
nummer. (afb 4). Ik vond dat het tijd werd om naar het
Regionaal Archief te gaan. Misschien was Belonje daar
bekend. En ja hoor, ik vond een heel 'archief Belonje'.
'Mr. J. Belonje werd verzocht de registratie van
gevorderde klokken in Noord-Holland te leiden.'3
Het ging dus om toren- en kerkklokken. Ik las verder: 'De
Duitse autoriteiten zijn in 1942 overgegaan tot de vorde
ring van kerkklokken in ons land'. Dit was het materiaal
voor het gieten van nieuwe kanonnen en munitie.
De Duitsers wezen in Noord-Holland vier depots aan:
twee in Amsterdam, een in Hilversum en een in Alkmaar.
Op lijsten werd alles genoteerd. De hoogte, de doorsne
de, de afbeeldingen en de plaatsen waar de klokken
vandaan kwamen. Ook vond ik de bijlage behorend bij
de brief van 1 mei 1943 van Belonje aan de inspecteur
der Kunstbescherming te Den Haag, J. Kalf. Hierin stond
beschreven waar de klokken uit het Alkmaarse depot
vandaan kwamen Niet alleen uit Alkmaar, maar ook uit
de wijde omgeving. (afb 5)
Uit de brieven blijkt dat er heel weinig tijd was voor het
maken van afgietsels. Op 15 mei 1943 werden 170 klokken
uit het depot van Alkmaar weggevoerd, met een totaal
gewicht van 43.000 kg brons. Op 19 september 1943 wer
den de gipsafgietsels afgeleverd. Ze werden afgeleverd
bij het stadhuis aan de Langestraat. Na de oorlog zijn ze
naar het depot van het museum gebracht.
«0UU Api /n Jï
f*" *t* f** 3f*9F* 9*
afb. 4
In 1951 koopt het gemeentebestuur van Alkmaar in Parijs
op een veiling het schilderij 'De Bui' van de Alkmaarse
schilder Allart van Everdingen, olieverf op doek, 75,7 x
66,6 cm. Niet gedateerd; geschilderd rond 1650-55. (afb. 6)
De herkomst van het schilderij stond keurig beschreven
in de catalogus van het museum: 1-11-1888 P.C. Winc-
kel uit Hamburg koopt het schilderij op een veiling in
Keulen; 11-5-1903 Antonie Feill koopt het schilderij op een
veiling in Keulen; 1951 het gemeentebestuur van Alkmaar
koopt het schilderij in Parijs op een veiling uit de collectie
van wijlen Adolphe Schloss in de Galerie Charpentier.
De collectie van wijlen Adolphe Schloss De naam
Schloss deed mij onmiddellijk vermoeden dat het
schilderij had behoord aan een Joodse man. Wat er was
gebeurd met dit schilderij tussen 1903 en 1951 was niet
duidelijk.
68 - OUDALKMAAR
Op internet vond ik de volgende gegevens.4 Adolphe
Schloss (1842-1910) was een Franse diplomaat. Hij was
tevens een bekende kunstverzamelaar van vooral
Vlaamse en Nederlandse schilderijen. De collectie
omvatte 333 werken. Adolphe Schloss was al in 1910
overleden. Zijn vrouw, Lucie Mathilde Schloss-Haas,
erfde de collectie, zij overleed in 1938. Hun vijf kinderen
erfden de 333 schilderijen.
In 1943 spoorden de Duitsers de collectie op en namen
alle schilderijen in beslag. 49 Werken werden aan het
Louvre gegeven. 284 Werken werden voor het nieuwe
museum van Hitler in München gereserveerd. In 1945
werden de 49 schilderijen uit het Louvre onmiddellijk
teruggegeven. In totaal zijn 162 van de 333 werken terug
gekomen.
afb. 6
Samen met Christi Klinkert ging ik naar het Rijksbureau
voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag.
Daar vonden we aanvullende informatie. In 1951 werden
twee veilingen gehouden in Parijs. In de map persdo-
cumentatie van dat jaar vonden we een krantenartikel
over de verkoop van een deel van de collectie-Schloss.
Het bleek dat de schilderijen werden aangeboden door
de erfgenamen zelf. Eén van deze werken was 'De Bui'
van Allart van Everdingen. De gemeente Alkmaar heeft
destijds dit schilderij dus legaal aangekocht van de erf
genamen van Schloss. Zij hadden dat geld nodig om de
mooiste schilderijen terug te kunnen kopen.
HET EINDE VAN HET ONDERZOEK
In alle musea in Nederland is in de afgelopen jaren on
derzoek gedaan naar de herkomst van de kunstwerken
die vanaf 1933 in hun collecties zijn gekomen. Met dit
onderzoek werd voldaan aan de internationale verplich
ting met betrekking tot de teruggave van
oorlogskunst. Het landelijk onderzoek werd
na verwerking van alle gegevens officieel eind
2014 afgesloten.
Nog altijd worden er schilderijen met een
besmet verleden via veilingen aangeboden,
maar de herkomstgeschiedenis wordt nu wel
door de musea voorafgaand aan de aankoop
nagetrokken.
De resultaten zijn te lezen op www.museale-
verwervingen.nl/musea/a. Ook het resultaat
van het volledige onderzoek in het Stedelijk
Museum Alkmaar kunt u daar vinden. Het mu
seum had dit onderzoek al afgerond in 2011 en
kon na een uitvoerige speurtocht melden voor
geen van de kunstwerken aanwijzingen voor
een verdacht verleden te hebben gevonden.
NOTEN
1. https://www.youtube.com/watch?v=TsxrjUzeZdU,
2. Eelke Muller en Helen Schretlen, Betwist Bezit. De
Stichting Nederlands Kunstbezit en de teruggave
van roofkunst na 1945. Zwolle, 2002.
3. In 1929 was hij één van de oprichters/bestuursle
den van de Vereniging Oud Alkmaar. https://www.
westfriesgenootschap.nl/geschiedschrijving/bio-
grafie/biografie_johan_belonje.php
4. https://www.diplomatie.gouv.fr/sites/archives_di-
plo/schloss/sommaire_ang.html
OUDALKMAAR - 69
