pé
I
^p®8
1ÏK
&E3fê
,J'K-.
7
eq
--
- L fff
-it;:
"wPt?
I
:-T?»%.'rr «I. -
ïAijS 1
ll i
i1.
6. Johannes Petrus van Horstok, Aankomst van een bruid in dorps
omgeving (detail), ca. 1800, pen op papier, Regionaal Archief Alkmaar.
de collectie van het Regionaal Archief Alkmaar (afb. 6).
Over de voorstelling op dit blad heeft Van Horstok een
raster aangebracht. Zo'n kwadraatnet werd gebruikt om
een compositie op een klein papier gemakkelijker over te
zetten op een groot doek. Het kwadraatnet verdeelt de
voorstelling op papier in vlakken, die een voor een kunnen
worden gekopieerd naar een groot formaat doek. Het is
zeer aannemelijk dat Van Horstok de behangselstukken
op deze manier voorbereid heeft. Helaas zijn de voor
studies voor dit project niet overgeleverd.
Een ander aspect van Van Horstoks aanpak blijkt uit het
verschil in de uitwerking van de bomen op de behang
selstukken (afb. 7 en 8). De bladeren van de boom op af
beelding 7 zijn geschilderd met stevige, rechte verftoetsen,
terwijl de bladeren op afbeelding 8 een gebogen vorm
hebben. Daarbij toont de ene boom geen takken door de
bladeren, terwijl die bij de andere juist duidelijk te zien
zijn. Dit verschil wijst erop dat Van Horstok hoogstwaar
schijnlijk leerlingen of assistenten in dienst had. Vooral bij
grote stukken, zoals de behangselstukken, was de inzet
van extra krachten zeer gebruikelijk. Het is aannemelijk
dat leerlingen of assistenten de achtergrond van schilderij
en invulden, terwijl de meester de belangrijke onderdelen,
zoals de figuren, schilderde.
ONGEBRUIKELIJKE VOORSTELLING
Globaal zijn de werken van Van Horstok typerend voor
achttiende-eeuwse behangselstukken. De afwisseling van
land en water is wat ongebruikelijk. Het kustlandschap in
het ensemble van Van Horstok heeft op het eerste gezicht
7&8. J. P. van Horstok, Dorpskermis (detail), 1791, olieverf op doek,
201.7x 480 cm, Stedelijk Museum Alkmaar (foto Lisa Kloosterman).
weinig verband met de twee grote landschappen, maar
een dergelijke combinatie komt wel vaker voor, bijvoor
beeld in het voormalig Weeshuis in Purmerend (afb.
9).8 Echt bijzonder volgens behangselspecialist Richard
Harmanni is de voorstelling met de boerenkermis. Dit
onderwerp is niet bekend van andere behangselstukken
in Nederland. Mogelijk is deze compositie gebaseerd op
schilderijen van kermissen van David Teniers (1610-1690)
of Joost Cornelis Droochsloot (1586-1666). Vooral de
boerenkermis van Droochsloot uit het Frans Hals Museum
bevat veel overeenkomsten met Van Horstoks behangsel
stuk (afb. 10). Dat Van Horstok zich bij het maken van zijn
behangselstukken liet inspireren door zeventiende-eeuw-
se schilderijen is niet verbazend. Aan het einde van de
achttiende eeuw steeg de vraag naar landschappen
van zeventiende-eeuwse meesters en dit resulteerde in
eigentijdse interpretaties van deze schilderijen.9
Al met al staat het vrijwel vast dat Johannes Petrus van
Horstok het ensemble behangselstukken in opdracht van
notaris Cornelis van Oostveen heeft vervaardigd. Waar
schijnlijk heeft de kunstenaar de grote voorstellingen
voorbereid op papier, en zijn ontwerpen met behulp van
een kwadraatnet overgezet op grote doeken. De behang
selstukken sluiten wat hun onderwerpen betreft globaal
aan bij de heersende mode in de achttiende-eeuwse
wooncultuur, maar het stuk met de boerenkermis is
uitzonderlijk. Zo gaf Johannes Petrus van Horstok een
eigenzinnige draai aan het toen populaire genre van de
behangselstukken.
32 - OUDALKMAAR
9. Hoornse behangselfa-
briek, Regentenkamer,
1791, olieverf op doek,
Purmerend, voormalig
Burgerweeshuis
(foto Waterlands archief).
10. Joost Cornelisz Droochsloot,
Dorpskermis, c. 1655, olieverf op paneel,
50 x 72.5 cm, Haarlem, Frans Hals Museum.
Met dank aan Maaike Dirkx, Richard Harmanni, Christi
Klinkert en Harry de Raad.
NOTEN
1. Van der Willigen (1842), p. 32; Stadsarchief
Amsterdam: Stadstekenacademie,
Naamregister der tekenleden,
1743 - 1819, inv.nr. 265.1.43A.
2.Sliggers (2006), p. 370.
3. Aten (2007), p. 320.
4.Van Wigheren (1980), p. 152; memorie
van bedenkingen ca. 1785-1790 door J.P. van Horstok.
5.Van der Willigen (1840), p.p. 19-20.
6.Aten (2007), p. 320; De Vries (1997), p. 250.
7. Regionaal Archief Alkmaar:
archief 10.3.003 - 788 - 049.
8. Harmanni (2006), p. 150 en p. 153.
9. Leeuw (1997), p. 18.
BIBLIOGRAFIE
Aten, Diederik, Jan Drewes, Joop Kila,
Harry de Raad (red.), Geschiedenis van Alkmaar,
Zwolle 2007.
Harmanni, Richard, Jurriaan Andriessen
(1742-1819) - 'behangselschilder', Leiden 2006.
Leeuw, Ronald de, 'De verbeelding van het
landschap in de achttiende en negentiende
eeuw', in Langs velden en wegen,
Blaricum 1997, pp. 11-36.
Sliggers, B.C., 'Johannes Petrus Horstok', in
Painting in Haarlem 1500-1850 - The collection
of the Frans Hals Museum, Gent 2006, pp. 370-371.
Wigheren, D.P. van, 'Van grote en kleine schilders
in Alkmaar', in Alkmaarse historische reeks 4
(1980), p. 140-159.
Willigen, Adriaan van der, Roeland van Eijnden,
Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst,
Amsterdam Tweede deel III-IV, 1979
OUDALKMAAR - 33