pé I ^p®8 1ÏK &E3fê ,J'K-. 7 eq -- - L fff -it;: "wPt? I :-T?»%.'rr «I. - ïAijS 1 ll i i1. 6. Johannes Petrus van Horstok, Aankomst van een bruid in dorps omgeving (detail), ca. 1800, pen op papier, Regionaal Archief Alkmaar. de collectie van het Regionaal Archief Alkmaar (afb. 6). Over de voorstelling op dit blad heeft Van Horstok een raster aangebracht. Zo'n kwadraatnet werd gebruikt om een compositie op een klein papier gemakkelijker over te zetten op een groot doek. Het kwadraatnet verdeelt de voorstelling op papier in vlakken, die een voor een kunnen worden gekopieerd naar een groot formaat doek. Het is zeer aannemelijk dat Van Horstok de behangselstukken op deze manier voorbereid heeft. Helaas zijn de voor studies voor dit project niet overgeleverd. Een ander aspect van Van Horstoks aanpak blijkt uit het verschil in de uitwerking van de bomen op de behang selstukken (afb. 7 en 8). De bladeren van de boom op af beelding 7 zijn geschilderd met stevige, rechte verftoetsen, terwijl de bladeren op afbeelding 8 een gebogen vorm hebben. Daarbij toont de ene boom geen takken door de bladeren, terwijl die bij de andere juist duidelijk te zien zijn. Dit verschil wijst erop dat Van Horstok hoogstwaar schijnlijk leerlingen of assistenten in dienst had. Vooral bij grote stukken, zoals de behangselstukken, was de inzet van extra krachten zeer gebruikelijk. Het is aannemelijk dat leerlingen of assistenten de achtergrond van schilderij en invulden, terwijl de meester de belangrijke onderdelen, zoals de figuren, schilderde. ONGEBRUIKELIJKE VOORSTELLING Globaal zijn de werken van Van Horstok typerend voor achttiende-eeuwse behangselstukken. De afwisseling van land en water is wat ongebruikelijk. Het kustlandschap in het ensemble van Van Horstok heeft op het eerste gezicht 7&8. J. P. van Horstok, Dorpskermis (detail), 1791, olieverf op doek, 201.7x 480 cm, Stedelijk Museum Alkmaar (foto Lisa Kloosterman). weinig verband met de twee grote landschappen, maar een dergelijke combinatie komt wel vaker voor, bijvoor beeld in het voormalig Weeshuis in Purmerend (afb. 9).8 Echt bijzonder volgens behangselspecialist Richard Harmanni is de voorstelling met de boerenkermis. Dit onderwerp is niet bekend van andere behangselstukken in Nederland. Mogelijk is deze compositie gebaseerd op schilderijen van kermissen van David Teniers (1610-1690) of Joost Cornelis Droochsloot (1586-1666). Vooral de boerenkermis van Droochsloot uit het Frans Hals Museum bevat veel overeenkomsten met Van Horstoks behangsel stuk (afb. 10). Dat Van Horstok zich bij het maken van zijn behangselstukken liet inspireren door zeventiende-eeuw- se schilderijen is niet verbazend. Aan het einde van de achttiende eeuw steeg de vraag naar landschappen van zeventiende-eeuwse meesters en dit resulteerde in eigentijdse interpretaties van deze schilderijen.9 Al met al staat het vrijwel vast dat Johannes Petrus van Horstok het ensemble behangselstukken in opdracht van notaris Cornelis van Oostveen heeft vervaardigd. Waar schijnlijk heeft de kunstenaar de grote voorstellingen voorbereid op papier, en zijn ontwerpen met behulp van een kwadraatnet overgezet op grote doeken. De behang selstukken sluiten wat hun onderwerpen betreft globaal aan bij de heersende mode in de achttiende-eeuwse wooncultuur, maar het stuk met de boerenkermis is uitzonderlijk. Zo gaf Johannes Petrus van Horstok een eigenzinnige draai aan het toen populaire genre van de behangselstukken. 32 - OUDALKMAAR 9. Hoornse behangselfa- briek, Regentenkamer, 1791, olieverf op doek, Purmerend, voormalig Burgerweeshuis (foto Waterlands archief). 10. Joost Cornelisz Droochsloot, Dorpskermis, c. 1655, olieverf op paneel, 50 x 72.5 cm, Haarlem, Frans Hals Museum. Met dank aan Maaike Dirkx, Richard Harmanni, Christi Klinkert en Harry de Raad. NOTEN 1. Van der Willigen (1842), p. 32; Stadsarchief Amsterdam: Stadstekenacademie, Naamregister der tekenleden, 1743 - 1819, inv.nr. 265.1.43A. 2.Sliggers (2006), p. 370. 3. Aten (2007), p. 320. 4.Van Wigheren (1980), p. 152; memorie van bedenkingen ca. 1785-1790 door J.P. van Horstok. 5.Van der Willigen (1840), p.p. 19-20. 6.Aten (2007), p. 320; De Vries (1997), p. 250. 7. Regionaal Archief Alkmaar: archief 10.3.003 - 788 - 049. 8. Harmanni (2006), p. 150 en p. 153. 9. Leeuw (1997), p. 18. BIBLIOGRAFIE Aten, Diederik, Jan Drewes, Joop Kila, Harry de Raad (red.), Geschiedenis van Alkmaar, Zwolle 2007. Harmanni, Richard, Jurriaan Andriessen (1742-1819) - 'behangselschilder', Leiden 2006. Leeuw, Ronald de, 'De verbeelding van het landschap in de achttiende en negentiende eeuw', in Langs velden en wegen, Blaricum 1997, pp. 11-36. Sliggers, B.C., 'Johannes Petrus Horstok', in Painting in Haarlem 1500-1850 - The collection of the Frans Hals Museum, Gent 2006, pp. 370-371. Wigheren, D.P. van, 'Van grote en kleine schilders in Alkmaar', in Alkmaarse historische reeks 4 (1980), p. 140-159. Willigen, Adriaan van der, Roeland van Eijnden, Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst, Amsterdam Tweede deel III-IV, 1979 OUDALKMAAR - 33

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Oud Alkmaar | 2020 | | pagina 4