'Hier heb je potlood
en papier, ga in
vredesnaam de polder in
en ga maar tekenen
*5ItZiïrtTr?
F'
Jaap Oudes, potloodtekening Bierkade,
1951; Stichting Dirk Jaap Oudes.
Aan deze gemoedelijke kunstbijeenkomsten kwam een
einde toen in augustus 1939 de Tweede Wereldoorlog zich
aankondigde en iedereen weer terug moest naar huis.
JAAP LEERDE ZICHZELF TEKENEN
Ook voor de familie Oudes was de oorlog een spannende
tijd. Tijdens de razzia's van de Duitse bezetter moest
Jaap vaak urenlang onderduiken in de kelder van de
ouderlijke woning.
Gelukkig hield hij veel van tekenen en lezen, alles 'bij het
licht van een petroleumlampje' zoals hij later vertelde.
Daar raakte hij steeds meer gefascineerd door stripverhalen
en boekillustraties die hij op zijn eigen manier begon na
te tekenen. Hoewel er thuis altijd veel boeken aanwezig
waren - ze kwamen immers met de opgekochte in
boedels mee - raakte Jaap op den duur toch uitgelezen.
Selly Koning, die ondertussen een goede vriendin van de
familie was geworden, nam op een keer de roman Pallieter
van de Vlaamse schrijver/illustrator Felix Timmermans voor
hem mee. Het licht-anarchistische karakter van de hoofd
persoon liet Jaap niet meer los. Hij ging er zich zelfs naar
gedragen en noemde zich graag de 'Westfriese Pallieter'.
fa/lir!*'
3/>/ Otict't*.
Jaap Oudes: Dirk en Jaap als 'Pallieter' op de Alkmaarse
kaasmarkt en in Lier; ingekleurde tekening ca.1960.
Toen de oorlog was afgelopen bleek een vaste baan niks
voor Jaap. Na de zoveelste mislukking gaf zijn vader toe
aan Jaaps wens om alleen maar te tekenen en sprak de
legendarische woorden: 'Hier heb je potlood en papier,
ga in vredesnaam de polder in en ga maar tekenen
op dat moment besloot Jaap om van tekenen zijn
beroep te maken. Maar een academieopleiding zat
er voor Jaap niet in, want bij Dirk betekende 'leren'
alleen maar 'afleren'. En zo moest Jaap alles zelf
zien uit te vinden.
JAAP TEKENT ALKMAAR
Veel oudere Alkmaarders, vooral de Oudorpers
onder hen, kunnen zich Jaap nog goed herinneren.
Ze vertellen graag over hoe ze hem tegenkwamen
in de omgeving van de Molenkade, altijd driftig
tekenend in een klein notitieblokje.
Ook in de binnenstad was hij een bekende ver
schijning. Om zich te bekwamen in het lineair
perspectief tekende Jaap graag gebouwen zoals de
Waagtoren en de remonstrantse schuilkerk.
Een resultaat van al dat oefenen was een mooie
zwart-wittekening van de Alkmaarse Bierkade.
10 - OUDALKMAAR
Gecomprimeerd, als met een telelens, bracht Jaap een
groot deel van de kade in beeld samen met de Waagtoren,
iets wat in werkelijkheid nooit zou kunnen.
Toen Jaap alle mogelijkheden van het potlood had
onderzocht, ging hij over op kleur. Gouache en vooral
olieverf waren hem te bewerkelijk, want 'je kreeg er maar
vieze handen van'. Na een paar experimenten met olie-
krijt (pastel) ging hij permanent over op kleurpotlood.
ALS IK TEKEN BEN IK OP REIS
In 1956 kwam Jaap tijdens een reisje door Zuid-Neder
land voor de eerste keer in Vlaanderen. Samen met zijn
vader, moeder en een vriend van de familie, die een auto
bezat, stak hij de grens over naar Lier. Jaap haalde net als
zijn ouders zelf nooit een rijbewijs.
In de woonplaats van zijn geliefde Felix Timmermans
vond hij wat hij in Nederland steeds meer miste:
ongerepte stadjes en een onaangetast landschap dat
nog niet te lijden had van vernieuwingsdrift. Jaap zou
daarom nog vaak terugkeren naar Vlaanderen.
Nadat zijn vader in 1969 aan een sluimerende
maagkwaal was overleden, werd zijn moeder bedlegerig
en kon Jaap niet zo vaak meer van huis. Pas na het
overlijden van zijn moeder in 1981 ging Jaap weer op
reis. Maar nu verder weg, naar Engeland, het zonnige
Zuid-Frankrijk, Portugal en Spanje. Hierdoor werd ook
zijn palet lichter van kleur.
Jaap was geen 'backpacker' en reisde graag per trein of
met de touringcar. Behalve de gebruikelijke reisbeno-
digdheden nam hij een koffer vol schetsboeken en teken
materiaal mee. Met zijn schetsen kon hij, eenmaal thuis,
zich alles weer voor de geest halen. Jaap gebruikte nooit
Jaap Oudes schetsend in notitieboekje,
circa 1950.
een fototoestel, dat vond hij een kunstenaar onwaardig.
Jaap bevond zich al tekenend vaak op twee plaatsen
tegelijk. Zoals op een met waterverf ingekleurde tekening
waar hij het Alkmaarse Waagplein broederlijk afbeeldt
met de bezienswaardigheden van zijn geliefde Lier.
JAAPS ARTISTIEKE ERFENIS
Na de dood van zijn ouders bleef Jaap alleen achter.
Gelukkig hadden zij met vooruitziende blik hem een fors
kapitaal nagelaten waarmee hij zonder zorgen de rest
van zijn leven kon blijven tekenen. Op den duur leefde
Jaap steeds meer op zichzelf en zag hij alleen nog maar
een paar goede vrienden, de Alkmaarse notaris die zijn
geld beheerde en een mevrouw voor de noodzakelijke
hulp bij het huishouden. Men wist in de buurt precies
aan te wijzen waar Jaap woonde: 'daar bij die gordijntjes
Jaap zorgde niet meer goed voor zichzelf en werd in
1993 vanwege ondervoeding opgenomen in het
Alkmaarse ziekenhuis. Daarna verbleef hij nog enige
jaren in verzorgingshuis De Oldeburgh in Oudorp, waar
hij tot het laatste moment de achterkant van de menu's
bleef vol tekenen.
Onder grote belangstelling van familieleden en vrienden
vond Jaap zijn laatste rustplaats bij het kleine witte kerkje
in Oudorp, dat hij zelf zo vaak tekende.
Op de valreep dreigde niet alleen Jaaps oeuvre maar
ook dat van zijn vader voorgoed verloren te gaan. Geluk
kig besloten Jan Oud en zijn vrouw Margot, samen met
andere goede vrienden en collectioneurs, het werk van
Jaap en zijn vader onder te brengen in een stichting.
Jan Oud, nu alweer bijna twintig jaar voorzitter van de
Stichting Dirk en Jaap Oudes, kan nog steeds geëmotio
neerd vertellen hoe overweldigd hij was toen hij voor de
OUDALKMAAR - 11
