'Als het geestelijke
boven het
materiële uitstijgt,
ben je een
gelukkig mens'
JAAP OUDES
Chiene Vos
WIE WAS JAAP OUDES?
Niet alleen in het nabijgelegen artistieke dorp
Bergen, maar ook in Alkmaar woonden
opmerkelijke kunstenaars. Een van hen was de
sympathieke Alkmaarder Jaap Oudes (1926-1998),
bekend om zijn grote kleurpotloodtekeningen
vol bonte boerentaferelen. Bepaald geen kunst
'voor boven het buffet' zoals dat van zijn vader,
de schilderende klokkenreparateur Dirk Oudes
(1895—1969), wiens naam veel Alkmaarders
vertrouwder in de oren zal klinken.
Net als zijn vader was Jaap Oudes autodidact,
maar daar waar Dirk Oudes direct werd omarmd
door de Bergense School, moest zijn zoon
Jaap langer wachten op erkenning. Men vond
zijn werk te 'kinderlijk' en dat hij hierbij koos
voor kleurpotlood, tekenmateriaal voor kinderen,
maakte zijn positie er niet gemakkelijker op.
Desondanks ontwikkelde de eigenzinnige
Jaap zich hierin tot internationaal virtuoos.
Het was niet voor niets dat de grote, Zwitserse
kleurpotlodenfabrikant Caran d'Ache zich in
1986 spontaan aanmeldde als sponsor voor een
overzichtsexpositie van zijn werk in het Westfries
Museum te Hoorn.
Ondanks deze veelbelovende ontwikkelingen raakte
Jaaps bijzondere werk op den duur toch op de achter
grond. Zelf deed hij er niet zo gewichtig over. Voor hem
kwam het plezier in tekenen op de eerste plaats. Dat hij
daarbij zichzelf de taak had opgelegd om zoveel moge
lijk erfgoed in beelden vast te leggen, maakte zijn werk
alleen maar interessanter.
Jaap wist dat hij aan één leven niet genoeg had. Hele
dagen tekende hij stug door, van zonsopgang tot zons
ondergang, want Jaap hield niet van kunstlicht. Hij voel
de zich altijd meer arbeider dan kunstenaar en werkte
volgens een streng schema, op zijn tijd afgewisseld met
een wandeling of reisje naar het buitenland. Op den duur
zelfs zo fanatiek dat het hem zijn gezondheid kostte.
GEBOREN IN ALKMAAR, GETOGEN IN OUDORP
Jaap Oudes werd in Alkmaar geboren als zoon van Dirk
Oudes en Alida de Boer. Dirk, telg van een bekende
Alkmaarse winkeliersdynastie en Alida, erfdochter van
een rijke herenboer, hadden korte tijd een juwelierszaak
in de Langestraat. Maar al een jaar na Jaaps geboorte,
verhuisde het gezin naar een mooie, nieuwe woning aan
de Oudorpse kant van het Noordhollands Kanaal.1 Dirk
verdiende nu voortaan de kost als reizend opkoper en
repareerde de klokken aan huis.
Omdat Jaaps geboorte niet zonder problemen verliep,
bleef hij altijd enig kind. Hij kreeg op jonge leeftijd her-
8 - OUDALKMAAR
senvliesontsteking, waardoor hij zijn hele leven gebukt
ging onder een schildklierafwijking. Zijn overbezorgde
ouders hielden hem daarom vaak thuis van school. Ook
mocht hij niet meedoen met 'gevaarlijke spelletjes' van
andere kinderen, waaronder ook voetballen en fietsen
werden gerekend. Volgens zijn voormalige schoolkame
raadjes was Jaap een lieve, maar wat eenzame jongen,
die pas op 14-jarige leeftijd de lagere school verliet.
Met zijn ouders had Jaap altijd een sterke band. Bijna
dagelijks maakte hij met zijn moeder urenlange wan
delingen naar familie en vrienden, soms helemaal naar
Hoorn of Enkhuizen. Met zijn vader trok hij de polder in
om te tekenen, waar ze urenlang zwijgend achter hun
veldezels met de rug naar elkaar toe zaten te werken.
DE KUNSTWERELD KWAM BIJ JAAP AAN HUIS
Velen weten het niet meer, maar in de jaren dertig was
de woonkamer van de familie Oudes een populair ont
moetingspunt van kunstenaars. Het begon allemaal toen
Jaaps vader interesse kreeg in schilderkunst en zich aan
meldde bij de Alkmaarse kunstenaarsvereniging 'Kunst
Zij Ons Doel'. Daar werd hij dikke vrienden met promi
nente leden als de gebroeders Stikvoort en Jan Plas.2
Ook Jaaps artistieke buurjongen Jacob Kuijper kwam
vaak langs en nam dan zijn Amsterdamse kunstvrienden
Jaap Sax, Corneille en Constant mee naar de Kanaaldijk.3
Waarmee de avant-garde als vanzelf de huiskamer van
de familie Oudes binnenwandelde.
Wie ook een grote rol speelde in dit gezelschap
was de kunstenaar Kasper Niehaus, die Dirk in
Bergen ontmoette tijdens één van zijn 'stroop
tochten' naar handel. Niehaus werkte als kunst
verslaggever voor De Telegraaf, een krant die ook
door de familie Oudes werd gelezen. Op zijn
verzoek bracht de Bergense galeriehoudster Selly
Koning een aantal tekeningen van Dirk naar de
galerie van een vriendin in Parijs, het toenmalige
Mekka van de moderne kunst.4 Daar werden ze
opgemerkt door de bekende Franse kunstenaar
André Bauchant, die meteen naar Alkmaar afreis
de om de schilderende 'horloger' te ontmoeten.5
Een andere buitenlandse gast was de Duitse kun
stenaar en tekenleraar Erwin Bowien. Van Bowien
en Bauchant leerde Dirk enkele kneepjes van het
vak en Jaap die er met zijn neus bovenop stond,
leerde mee.
Foto Jaap Oudes 13 jaar en tekening
Erwin Bowien 1939.
Jaap Oudes: Boer met varkentje aan touwtje;
herinneringen aan de Kanaaldijk. Pastel/kleurpotlood 1953.
OUDALKMAAR - 9