De politie voelde zich
zo nu en dan
genoodzaakt om
op te treden tegen
de ware danswoede
BALANS
Het interneringskamp aan
de Westerweg. Bosman, P.J.
collectie Regionaal Archief
Alkmaar FO 1300142.
in Bakkum, de Alkmaarse gevangenissen en in de twee
interneringskampen die voor dit doel werden ingericht,
namelijk Kamp Rochdale aan de dr. Schaepmankade
en Kamp Westerweg. Het kamp aan de Westerweg was
bestemd voor vrouwen, terwijl Kamp Rochdale was
ingericht voor mannelijke gevangenen. De kinderen van
geïnterneerde ouders kregen een plek in het Burger
weeshuis aan het Varnebroek dat daarvoor in gebruik
was bij de gehate Landwacht. Het Kamp Westerweg was
oorspronkelijk gebouwd tijdens de Eerste Wereldoorlog
en diende aanvankelijk voor de legering van Nederland
se militairen en later ook voor het onderbrengen van
Belgische vluchtelingen. Kamp Rochdale verrees aan het
begin van de Tweede Wereldoorlog voor het onderbren
gen van Nederlandse militairen. Later verbleven er Duitse
militairen. Het bood plaats aan 900 gevangenen. Beide
kampen, die toch wel heel zichtbaar waren voor de
Alkmaarse samenleving omdat zij midden in woonwijken
lagen, werden aan het eind van 1946 gesloten. Omstreeks
500 Alkmaarders werden door de Politieke Opsporings
dienst (POD) na 8 mei gearresteerd en daar kwamen
ook personen bij die later terugkeerden uit Duitsland,
zoals na Dolle Dinsdag gevluchte NSB'ers of Alkmaarse
jongens die in Duitse krijgsdienst waren gegaan.10 In het
laatste geval zijn dat toch enkele tientallen geweest.
Zeventien in Alkmaar geboren jongeren hebben de oorlog
niet overleefd. Zij zijn voor een deel omgekomen aan
het Oostfront." Op een bevolking van ruim 35.000 zielen
betekent het, dat bijna 1,5% van de Alkmaarse bevolking
achter de tralies verdween en als we alleen de volwas
senen in ogenschouw nemen, dan mag gesteld worden
dat er op iedere honderd volwassenen zo'n drie mensen
werden gearresteerd. Daarmee liep ons land behoorlijk
voorop in Europa, hoewel anders dan in bijvoorbeeld
Frankrijk er relatief weinig gewelddadige afrekeningen
plaatsvonden. Daarvan was wel weer sprake in een aantal
interneringskampen waarin enkele tientallen gevange
nen een gewelddadige dood vonden. In de gevallen in
de literatuur waarin kampen worden genoemd waarin
misstanden heersten, worden de kampen Rochdale en
Westerweg overigens nooit genoemd en het heeft er alle
schijn van dat de behandeling van de gevangenen er
doorgaans naar behoren was/12
VERTREK DUITSE MILITAIREN
Na de capitulatie werden de Duitse troepen onder
gebracht in het gemeentelijk Slachthuis aan de
Helderseweg. Van daaruit vertrokken zij naar Duitsland.
Op 12 juni trokken de laatste Duitsers weg uit onze
stad. De voormalige Ortskommandant Schausz keerde
overigens nog wel terug op Nederlandse bodem. In 1949
werd hij in Duitsland door de geallieerden opgepakt en
uitgeleverd aan Nederland. Later werd hij toch vrijgelaten
wegens gebrek aan bewijs over zijn vermeende rol in een
aantal oorlogsmisdaden. Toch mag worden aangenomen
dat hij betrokken of medeplichtig is geweest bij en aan
6 - OUDALKMAAR
NOTEN
1. Zie over Alkmaar tijdens de Tweede Wereldoorlog:
Jan van Baar, Gerrit Valk, Alkmaar 1940-1945.
Kroniek van de bezettingsjaren (Schoorl 1995) en
Saskia Baarda, Gerrit Valk, Alkmaar in oorlogstijd
1940-1945 (Bergen 1983).
2. Regionaal Archief Alkmaar (RAA), archief Politie,
inv. nr. 92, jaarverslag 1945.
3. Onuitgegeven herinneringen van Piet Bakkum, in
bezit van de auteur.
4. N.J. Speur, Speur-tocht door Alkmaar (Zaltbom-
mel 1977) 100.
5. Zie over deze gesprekken RAA, Collectie Docu
mentatie Tweede Wereldoorlog, inv. nr. 197d, A.
Schenkeveld, De laatste dagen voor de bevrijding.
6. RAA, archief Politie, inv. nr. 1582, Processen-
verbaal van onderzoek naar niet-natuurlijke dood.
7. Zie bijvoorbeeld Rianne Oosterom, Moffenmeiden.
Over soldatenliefjes, knippers en omstanders: een
geschiedenis in verhalen (Amsterdam 2019).
8. Sonja Barend, Je ziet mij nooit meer terug!
(Amsterdam/Antwerpen 2017) 35, 36.
9. RAA, Collectie Documentatie Tweede Wereldoorlog,
inv. nr. 175, De Vrije Pers. Idem, inv. nr. 173, De Vrije
Alkmaarder.
10. Jan van Baar, 'De barakkenkampen Westerweg
en Rochdale', Alkmaarsche Courant, 11 mei 2010.
11. www.volksbund.de.
12. Deze mening wordt ook vertolkt in het al eerder
aangehaald artikel van Jan van Baar over de
interneringskampen.
13. RAA, arch. Politie, inv. nr. 92, jaarverslag 1945.
14. Piet de Rooy, Republiek van rivaliteiten. Nederland
sinds 1813 (Amsterdam 2002), 215.
oorlogsmisdaden, zoals de executie van vijf mannen op
17 november 1944 in de Harddraverslaan. Deze daad vond
plaats achter het gebouw waar de Ortskommandantur
zetelde, zeg maar in de achtertuin.
ALKMAAR ONTNUCHTERT
Voor grote delen van de Alkmaarse bevolking waren de
maanden mei en juni opgewekte maanden. Er werden
vanaf juni buurt- en bevrijdingsfeesten georganiseerd en
er ontstonden buurtverenigingen. De politie voelde zich
zo nu en dan genoodzaakt om op te treden tegen de
ware danswoede die zich daarbij voordeed.13 Een teken
dat veel Alkmaarders de levenslust weer voelden stromen
was dat er in de maand mei en zeker in de maand juni
weer veel werd gevreeën: het aantal geboorten dat hier
negen maanden later het gevolg van was, was bijna drie
keer zo hoog als aan het begin van 1945. De kerken maak
ten zich overigens wel zorgen over zoveel losbandigheid.
Maar na de feesten volgde ook snel de ontnuchtering.
Nederland werd in de jaren 1945-1949, zoals de historicus
Piet de Rooy het uitdrukte, 'een gefrustreerd land'.14
De armoede drukte, er was grote woningnood, de Koude
Oorlog riep grote angst op voor een nieuwe wereldoorlog,
terwijl Nederland al snel na de bevrijding een nieuwe
oorlog introk, namelijk die tegen de Indonesische
opstandelingen, die zesduizend Nederlandse jongens,
onder wie ook jongens uit onze stad, het leven zou kosten.
Als we de balans opmaken van deze periode dan kan
de voorlopige conclusie luiden dat er excessen waren,
zoals bij de arrestatie van politieke delinquenten en het
kaalscheren van jonge vrouwen, maar dat over het alge
meen de overdracht van de macht rustig en ordelijk is
verlopen. Het Militair Gezag kreeg snel voet aan de grond,
de BS onder leiding van de bedaarde overste Wastenecker
deed doorgaans goed werk, terwijl ook de gemeente
weer grip op de situatie kreeg. Een zogenoemde Bijltjes
dag, waarin op gewelddadige wijze werd afgerekend
met de gehate aanhangers van het nationaalsocialisme,
voltrok zich niet. Mogelijk hebben de gesprekken tussen
de BS en de Duitse autoriteiten een gunstige invloed op
de machtswisseling gehad, maar belangrijker was dat al
op 8 mei met de aanwezigheid van de geallieerden de
toestand zich snel stabiliseerde.
*Ik dank Jan van Baar voor zijn commentaar op een
eerdere versie van dit artikel. Vanzelfsprekend ben ikzelf
verantwoordelijk voor de inhoud.
OUDALKMAAR - 7