heen werd getrokken, een vrij algemeen toegepaste
methode in waterrijke gebieden van Nederland. Op diverse
plaatsen herinneren namen als Overtoom en Overhaal voor
bijvoorbeeld straten en scholen nog aan het feit dat daar in
de buurt een dergelijk werktuig heeft gestaan. Bij de
Heilooërdijk was aanvankelijk ook zo'n installatie maar in
1663 werd deze overhaal door een schutsluis vervangen.
De bouw werd volledig door Heiloo betaald, waaruit valt af
te leiden dat het belang van de scheepvaart voor het dorp
aanzienlijk was. Over deze sluis wordt in documenten
gesproken als over de sluis bij de Nieuwpoort. In 1841 is de
sluis afgebroken. Wellicht was met de aanleg van de
Kennemerstraatweg het belang van de vaarweg naar
Alkmaar afgenomen. Met de bouw van de sluis werd ook
een huis voor de sluiswachter gebouwd. Dit sluishuis aan
de Heilooërdijk is in 1945 gesloopt.8
SAND VAERT
Op oude kaarten wordt de Die ook wel Sand Vaert
genoemd. In de zeventiende eeuw heeft men een begin
gemaakt met het afgraven van een deel van het zand van
de strandwal tussen Heiloo en Alkmaar. Voor het trans
port werd een sloot gegraven die we nu nog kennen als
de Zandersloot. Een kaart uit 1671 laat de weg zien
waarlangs het zand werd afgevoerd.9 Deze Zandersloot
begint bij de Kuillaan in het Heilooërbos, loopt richting
Alkmaar en maakt ten noorden van de huidige drafbaan
een haakse bocht naar het oosten, op de kaart aange
geven als de 'quaeden hoek', kennelijk een moeilijk punt
voor de zandschuiten. De sloot kruist vervolgens de
'Heijloor Ooster wegh', nu Kennemerstraatweg aan het
eind van de Nieuwpoortslaan, loopt een stukje parallel
aan de Kennemerstraatweg, maakt ter hoogte van de
tegenwoordige Juliana van Stolberglaan weer een
scherpe bocht naar het oosten en komt dan uit in de
ringsloot van de Achtermeer, hier als Sand Vaert en
Heijloor Vaert aangegeven. Langs deze vaarroute komen
de schuiten met zand van de strandwal van Heiloo dus op
de Die terecht. Het vervoer van het zand wordt in de late
zeventiende eeuw uitgevoerd door het Alkmaarse
schippersgilde in opdracht van de heer George van Cats,
ambachtsheer van Heiloo van 1656 tot 1697. Ook Amster
damse veerlieden hadden wel zand van de strandwal
geladen, zij namen het mee als ballast.
PARKACHTIG WATER
Van het oorspronkelijke veenriviertje de Die wordt het
gedeelte dat door Heiloo en Limmen stroomt, nog voor
een groot deel omringd door een prachtig veenweide-
16 - OUDALKMAAR
Varend op de Die, nu Bleekerssloot,
richting centrum. (foto Jaap de Graaf)
1. Dit artikel is een extract van het onlangs
verschenen boek: Jaap de Graaf, De Ee, D'Ye, De Die,
Het Die - Eeuwenoud cultuurgebied, prachtige
natuur [Historische Reeks Heiloo 4] 2019.
Het boek is verkrijgbaar bij boekhandels in Heiloo en bij
de Historische Vereniging Heiloo, prijs 14,95.
Op verzoek worden voor groepen lezingen
over de Die gegeven, waarbij (drone)filmbeelden van het
Die-gebied worden vertoond. Info: www.hvheiloo.nl
W!
De Baangracht gezien in de richting van de
Nieuwlandersingel. (foto Jaap de Graaf)
Kaart van
Google Maps
met daarop
aangegeven de
Die/Bleekers-
sloot.
gebied waar het van oudsher de kern van vormde. De
Heilooër Tolweg vormt nu de noordelijke begrenzing.
In Alkmaar is de Die vanaf het eind van de negentiende
eeuw langzamerhand veranderd in een parkachtig water
temidden van stadswijken. In 1890 wordt een begin
gemaakt met de bouw van het Emmakwartier, waarbij de
nieuwe stadswijk aan de oostzijde wordt begrensd door
de Die, die nu de Bleekerssloot gaat heten. Daarna volgen
de uitbreidingen Staatsliedenkwartier en Landstraten,
Oud Rochdale en Dillenburg en Stadhouderskwartier.
Deze stadsdelen liggen aan de oostzijde van de
oorspronkelijke Die, in het Overdie dus. Later volgen nog
Burgemeesterskwartier en Kooimeer. De laatste stadswijk
ligt weer in het Overdie.
De Die, nu Bleekerssloot genoemd, wordt temidden van
de bebouwing geflankeerd door de Wendelaarstraat en
de Van Houtenkade aan de westzijde en de Mauritskade
en de Blekerskade aan de oostzijde. Bij de Heilooërdijk is
niets meer dat herinnert aan het schutsluisje van weleer.
De Bleekerssloot komt uiteindelijk uit in de Nieuwlander
singel. De Baangracht tot slot, is het laatste stukje van de
oorspronkelijke veenstroom. Geen landelijk riviertje meer,
geen parkachtig water, maar hier een echte stadsgracht.
2. Kaart van de Vakgroep erfgoed gemeente Alkmaar in: Harry
de Raad en Paul Post, Historische Atlas van Alkmaar,
Nijmegen 2018, 8.
3. Kaart uit A.A. Beekman, Geschiedkundige Atlas van Neder
land. Holland, Zeeland en West-Friesland in 1300 Heruitgave
uit 1900; Archief Zaanstad.
4. P. A. Meilink, Het archief van de abdij van Egmond 1ste, 2de en
3de stuk, 's-Gravenhage 1951.
5. Regionaal Archief Alkmaar, 0001 Inventaris van het archief
van de gemeente Alkmaar, 1254-1815, 1.B 20
6. Dijken, dammen en meren, wie zal dat beheren?een
waterstaatkundige verkenning van een stukje Kennemerland
1300-1600 door L. Ney (1999), Doctoraalscriptie Middeleeuw
se geschiedenis, bibliotheek RAA. In de scriptie vraagt L. Ney
zich af of de dijk waarover in de akte wordt gesproken de
Heilooërdijk van nu is.
7. C. Streefkerk, 'De Achtermeer, een verscholen monument',
Archivaria, 4.1 (1991) 9-16, ill.
8. W.A.M. Admiraal, schriftelijke mededeling.
9. Regionaal Archief Alkmaar, PR 1006015, Kaart van de
Zandersloot tot haar uitmonding in de stadsgracht van
Alkmaar en van de Wagenweg tussen de Kennemerpoort en
de Nieuwpoort (1671).
OUDALKMAAR - 17
