ALKMAARSE
NONNEN OP
DE VLUCHT
Leen Spaans
'Waar is het mis gegaan?' Rechts onder Alkmaar, links boven Egmond aan de Hoef.
Kaart van de Egmonder- en Bergermeer van Simon Meeuws, ca. 1540, Collectie Archives Nationales, Parijs.
EN IK DENK DAN:
Deze ongelukkige heer Roel heeft in het laatste deel van
zijn leven tenminste een vriend gehad, waar hij op kon
bouwen. Cornelis Gerrytszoon, alias heer Domine,
wonend in Schoorl, maar afkomstig van Wieringen heeft
hem geholpen toen hij zijn werk niet meer aankon, hij
heeft kaarsen voor hem gebrand toen er geen begrafenis
mogelijk was en ze betaald toen het resterende bedrag
van de lijfrente niet toereikend bleek. Cornelis leefde nog
tot 1556 en zal hem gemist hebben.
Maar of het waar is? Het kan een goed gegeven zijn voor een
historische roman.
BRONNEN:
1. Regionaal Archief Alkmaar, Archief van de R.K. Parochie
Alkmaar van voor 1573, inv. nr. 2; Legger van eigendommen,
pachten en uitgaande renten, met aantekening van ont
vangsten en uitgaven, 1527- 1574; idem Doop-, Trouw- en
begraafboeken 1540 - 1610, Memoriaelbouck voir die Kerck-
meesteren.
2. Peter Bitter e.a., De Grote Kerk van Alkmaar. 500 jaar
bouwen en behouden, Utrecht 2018, bijdragen van Karei
Emmens: 'De Alkmaarders en hun kerk' en Carly Misset: 'Het
Papengilde verzorgt missen op het Maria-altaar'.
3. Assistentie bij vertaling van de Latijnse tekst: Christiaan Cas-
pers, leraar klassieke talen.
NOTEN:
1. Peter Bitter e.a., De Grote Kerk van Alkmaar. 500jaar bouwen
en behouden, Utrecht 2018, bijlage 1 p. 324-325.
2. Sint-Cornelisaltaar - St-Cornelius was een Romeinse paus en
wordt afgebeeld met een hoorn. Hij is beschermheilige van de
boeren en het gehoornde vee, maar men roept hem ook aan bij
tal van ziekten. Het is echter niet zeker of deze paus Cornelius
dezelfde is als de Alkmaarse Sint-Cornelis.
3. Waarschijnlijk is 'heer Domine' te identificeren als 'Cornelis Gerrytsz,
alias Domine van Schoorl onsen cappellaen', gestorven in 1556.
4. Sinte Pieter ad cathedram - St-Petrus op de (heilige) stoel.
5. stilo communi - gewone stijl oftewel gangbare jaartelling
6. vercloempt - verkleumd, door kou bevangen.
72 - OUDALKMAAR
Toen in 1860 in de bevolking stemmen opgingen om het
8 oktoberfeest nieuw leven in te blazen ging het
Alkmaarse stadsbestuur daar niet in mee. Het beriep zich
op wetgeving uit de Bataafse Republiek. Een manifestatie
van overheidswege zou geen aanleiding mogen geven
aan een religieuze minderheid om zich achtergesteld
te voelen. Dat risico liep de stad immers bij het rooms-
katholieke volksdeel, dat om begrijpelijke redenen niet
enthousiast kon worden bij een protestantse verheerlijking
van de geuzendaden van 1573. Later heeft het 8 oktober
feest steeds meer een algemeen karakter voor alle
gezindten gekregen. En zo vieren we in onze tijd op die
dag dat we allen in vrijheid kunnen leven. Harry de Raad
herinnerde aan 1860 toen hij als gastspreker op 12 oktober
in de Lutherse kerk voor de leden van de Vereniging voor
Nederlandse Kerkgeschiedenis de loper mocht uitrollen
voor de presentatie van Nonnen verdreven door Geuzen.
Cathalina del Spirito Santo's verhaal over de vlucht
van Nederlandse clarissen naar Lissabon. Ons
8 oktoberverhaal kent niet alleen overwinnaars, maar ook
slachtoffers. Dat besef is weliswaar al lang in onze stad
aanwezig, maar we hebben er weinig authentieke
bronnen over. De beide auteurs Joke Spaans* en
Raymond Fagel, historici van de universiteiten van
Utrecht en Leiden, brachten zo'n authentieke bron onder
onze aandacht. En de hoofdrol is nota bene weggelegd
voor de Alkmaarse clarissen. Hun klooster lag in 1572,
toen de geuzen onder Sonoy de stad innamen, net
buiten de stadsmuren. Naast het eethuis Bodrum bij de
Bergerbrug zijn kortgeleden nog resten van fundamenten
gevonden van het Clarissenklooster. We spreken daar nog
van het Clarissenbolwerk en de Clarissenbuurt. Op de
dag dat Sonoy de stad innam wisten de 28 clarissen te
ontsnappen naar Haarlem, later naar Amsterdam en
Antwerpen. Via Frankrijk en een zeereis komen ze in
Lissabon terecht, waar ze van koning Filips II een prachtig
nieuw klooster krijgen. In het boek van 181 pagina's wordt
de erbarmelijke vlucht en verre reis van de nonnen
beschreven. De oorspronkelijk Spaanse zeventiende-
eeuwse tekst van 70 pagina's is vertaald in gangbaar
Nederlands en leest als een spannende avonturenroman.
Om een goed begrip te krijgen van de situatie zijn nog
drie hoofdstukken toegevoegd, over de Nederlandse
clarissen en de Opstand, over de Spaanse machthebbers
in Spanje en Portugal en een geïllustreerde geschiedenis
van het 'Nederlandse' klooster in Lissabon. Vooral de foto's
van de prachtige tegeltableaus, waarop het verhaal van
de nonnenvlucht is afgebeeld, maken er een rijk boek van.
Onze stadsgeschiedenis is op een wel heel verrassende
manier uitgebreid. Van harte aanbevolen dus!
[geen familie]
(€25, ISBN 978 9 0 8704 801 3,
Uitgeverij Verloren, oktober 2019)
OUDALKMAAR - 73
