'KENNIS IS PRACHT[IG]'
BOEK OVER DE ALKMAARSE LIBRIJE
i*>PHIL
'Mm
orum parati:
vdas uerijftmts j?r<t
conjè&a mdimttt
wuca ab bt>s drnoniï
tracjuittitatt popult
renuüamiy nee pet
opulomm ccelwts fi
(Ay1T'0 16
'g^cRgvM mvs
De boeken waren
vastgemaakt met kettingen
om diefstal te voorkomen.
1 IlCUlUglct
ENCENTINV6 l
REGENS
Viccjuid ab obliquo
HERMENES LE
ilords U&ortcink nomen dpud
'Uatione Sendtores continet
tiros, ftdi^PhiUlethes mdgts 'i
igutt ciutm a nohih m hac Ora
Thilaletken fhrutrtjua hxrtfi
enani uiun.
<Jb,ftd6^ p
prarhendip
Quodpt
mortalium
operandoï
quafitfpirï
"operibüü ft
co general*
.^j propofita,!
Joost Cox
r t k r m*
Afclep
Sm'das
Cfnea;
Philen
Crates
Phcre<
Tïmoi
AGnit
An ritl
-PT'
"4~:; C* «yapt
|«*.J -
1 1 j"~\ I I O.'
'if tilfivijAt fist*;**sf**t t*i 'Pa
Kennis is macht; de kracht van het geschreven woord was bij onze voorouders bekend. Daarom stichtten ze
in de zestiende eeuw in Alkmaar een openbaar toegankelijke bibliotheek (en leeszaal) in de Grote Kerk: de
'Librije'. De collectie van die bibliotheek is er nog steeds. En nu is de Librije opnieuw toegankelijk gemaakt in
een mooie uitgave waarin alle boeken en hun schrijvers worden beschreven, net als de geschiedenis van die
bibliotheek. Een boek dat voor menig Alkmaarder boeiend is en voor geïnteresseerden in de boekgeschiede
nis zelfs een must. Vlot geschreven en prachtig geïllustreerd.
Elke stad die ertoe deed had wel een stadsbibliotheek:
o.a. van Amsterdam, Haarlem, Alkmaar, Enkhuizen,
Edam, Leiden, Gouda, Rotterdam, Utrecht, Deventer,
Zutphen, Franeker, Groningen en Maastricht zijn die
originele collecties boeken bewaard gebleven. Nederland
telt nog twee originele stadsbibliotheken op dezelfde
locatie. De ene is de voorbeeldig bewaard gebleven,
monumentale zestiende-eeuwse Librije van Zutphen in
de St-Walburgiskerk, waar de boeken als vanouds
vastzitten aan kettingen; de andere is de zeventien-
de-eeuwse Librije van Enkhuizen in de Westerkerk. Er is
één vergelijkbare, unieke bibliotheek in Europa, namelijk
in Cesena (Italië), de Biblioteca Malatestiana, die zelfs tot
UNESCO-werelderfgoed is verklaard.
De handgeschreven en gedrukte boeken van de oudste
bibliotheek van Alkmaar bevinden zich in het Regionaal
Archief Alkmaar. Het gaat om een stedelijke voorziening
die dateert uit de zestiende eeuw. Deze collectie bevat
ruim 300 boeken waarvan het grootste deel in de
zestiende eeuw is gedrukt, en drie handschriften uit
de vijftiende en zestiende eeuw. De boeken, met onder
werpen als theologie, geschiedenis, rechtswetenschap,
geneeskunde en klassieke literatuur, zijn van de zestien
de tot de negentiende eeuw bijeengebracht door
Alkmaarse stadsbestuurders en rectoren van de Latijnse
School. Het was overigens een bibliotheek voor de
Alkmaarse geletterde elite: bijna alle boeken zijn ge
schreven in het Latijn, enkele in het Nederlands of in
andere talen zoals het Grieks.
De bibliotheek bevond zich oorspronkelijk in een ruimte
boven het zuiderportaal van de Grote Kerk. De oudste
vermelding van de Librije is uit 1545. In het memoriaal
boek van de kerkmeesters van de Grote Kerk staat een
opmerking over het kleine orgel "an de librie". Op een
historieprent uit 1630 wordt vermeld dat de Librije, die
door de 'troubel' (waarmee waarschijnlijk de Beelden
storm [1566] en het Beleg [1573] worden bedoeld) geheel
was vervallen, in 1594 weer werd opgericht op haar oude
plaats aan de zuidkant van de Grote Kerk. De boeken
konden alleen in deze ruimte in de kerk worden inge
zien. Geïnteresseerden moesten zich wenden tot één van
de sleutelbewaarders (o.a. predikanten en burgemeester),
die daartoe een zgn. 'sleutelgelofte' moesten afleggen.1
De boeken waren vastgemaakt met kettingen om
diefstal te voorkomen.
PRACHTIGE ILLUSTRATIES
De oudste catalogus die we kennen bevindt zich
in een verzamelhandschrift uit 1712 in de Konink
lijke Bibliotheek in Den Haag. Het is een afschrift;
helaas is het origineel niet bewaard gebleven.
Sindsdien is de collectie verschillende keren ge-
inventariseerd en beschreven. Het oudste boek in
de Librije is een historiebijbel, de Historia Biblia,
een middeleeuws handschrift in het Latijn. Wie
het heeft geschreven en wanneer weten we niet;
we nemen aan tussen 1400 en 1450. Waarschijn
lijk is het afkomstig uit een Alkmaars klooster.
Heel bijzonder zijn de illustraties.
In de afgelopen eeuwen heeft de Librije op verschillende
plaatsen in Alkmaar gestaan. Tot het begin van de
negentiende eeuw in de Grote Kerk, daarna in het
stadhuis in de Langestraat. In 1875 verhuisden de boeken
naar het Stedelijk Museum in de Breedstraat en vandaar
De Hogepriester in de Historia Biblica,
in het Bijbelboek Exodus
OUDALKMAAR - 67
tipd&tiG
rTVJP*!" t f,j„T A'
rJru-* r.' ">trr.) ><'r
fff iHtrn* f*—
f™ r