Klaas de Boer op het Zeglis leverde
'9 stukke booter', bakker Volder 'warme
bolders' en zijn collega-bakker
'warme timpjes' 100 beschuitjes.
De Langestraat met Moriaanshoofd,
stadhuis en Grote Kerk. J.A. Crescent 1790,
collectie Regionaal Archief Alkmaar.
BOTERSPRITSEN EN WARME HARINGBROODJES
Wat het hoge bezoek precies kreeg voorgeschoteld is
niet overgeleverd. Een indicatie van de zoete gerechten
die werden geserveerd, geeft de lange lijst met fijn
banket die de hierboven genoemde banketbakker
Benjamin van Doorn eerder leverde, voor de ontvangst
van de stadhouderlijke familie in 1754. Van Doorn stond
toen op de rekening voor onder meer een 'Duytse
sitroentaart', een 'podding', een tulband, een amandel
taart, een schotel boterspritsen, een hoeveelheid fijn
meel en andere ingrediënten om wafels te bakken,
12 halve sinaasappelen, 'orange drupjes', 'orange tablette'
en 'orange blommetjes'.
Andere leveranciers zorgden destijds voor zoete room,
rookvlees en ossentong. Klaas de Boer op het Zeglis
leverde '9 stukke booter', bakker Volder 'warme bolders'
en zijn collega-bakker Schoonhoven 'warme timpjes' plus
honderd beschuitjes. Nog drie andere bakkers leverden
respectievelijk warme krentenbollen, warme haring
broodjes en geraspte broodjes. Koos het stadsbestuur
voor spreiding van de bestellingen omwille van de
logistiek, of om de hele middenstand in de stad iets aan
het bijzondere bezoek te laten verdienen?
Na een bezoek aan de Grote Kerk, waar de prins en
prinses onder orgelspel de tombe van Floris V bezichtig
den, waren de paarden gewisseld en steeg het hoge
bezoek weer in de koetsen, uitgeleide gedaan door
'het gantsche corps van heeren en dames'. Door de
Langestraat reed de stoet via de Houttil en de Dijk, waar
de schutterij zich intussen weer in een dubbele rij had
opgesteld, naar de Friesepoort. Voorop reed een rijtuig
met leden van het stadsbestuur dat de bezoekers
begeleidde tot aan de Zijpse Jaagweg, de weg langs de
trekvaart richting Schagerbrug. Ten afscheid loste het
geschut op de bolwerken nogmaals saluutschoten.
'ALOM IS VEEL VREUGDE BEDREVEN'.
Hoe de stadsbestuurders terugkeken op de ontvangst
en of de meningen eensgezind waren, komen we niet
rechtstreeks te weten. Een kleine vingerwijzing is
misschien een van de correcties in het verslag dat als
'persbericht' naar de kranten werd gestuurd. In de
uitgeschreven kladversie is in de eerste zin, 'Heden heeft
deze stad het geluk gehad zijne Doorluchtige Hoogheid
alhier te zien', het woord 'geluk' doorgestreept.
Erboven is het neutrale 'eere' geschreven, een subtiel
verschil. In de versie die de Opregte Haarlemsche
Courant publiceerde, luidt de beginzin dan ook: 'Heden
heeft deze stad de eere gehad zijne Doorluchtige
Hoogheid.'. Het krantenstuk besluit met de aantekening
dat 'alles in goede order [is] verrigt' en dat in Heiloo en
alle dorpen onderweg fraaie erepoorten waren opgericht.
'Alom is veel vreugde bedreven'.
SAAIE TOESPRAKEN
Een wat ander beeld rijst op uit het reisverslag van de
Pruisische freule Sophie von Danckelmann, de invloedrijke
- OUDALKMAAR
eerste hofdame en oud-gouvernante van prinses Wilhelmina.
Zij maakte haar notities - in het Frans - zeer waarschijnlijk ter
informatie voor het hof in Berlijn. Over het geheel was zij zeer
te spreken over het natuur- en stadsschoon in het haar
onbekende Noord-Holland en over de aard van de ontvang
sten. Zo is ze opgetogen en vol lof over de logies op Beeckes-
tijn en noemt zij de route van Velsen naar Alkmaar 'très riant'
(heel lieflijk). Maar over de stad zelf en de inwoners is zij
opvallend weinig complimenteus.
het is geen mooie stad, ondanks de erebogen die ter
versiering waren opgericht. Hunne Hoogheden moesten tal
van saaie toespraken en lachwekkende vergelijkingen
aanhoren. De vrouwen zijn lelijk en nors en behangen met
diamanten. De weg van deze stad tot aan Den Helder is plat,
zanderig en saai. De bewoners geven overal grote blijken van
aanhankelijkheid; overal zag men oranje; zelfs de staarten
van de paarden waren met linten in deze kleur versierd'.9
Het is gissen welke herinnering het prinselijk paar
zelf aan het bezoek aan Alkmaar bewaarde. Voor de
geschiedenis van de stad telt in elk geval dat Willem V
en zijn Duitse prinses er nooit meer met zoveel egards
werden onthaald. De volgende keren dat zij Alkmaar
aandeden, lagen de politieke kaarten heel anders.
(Slot in een volgend tijdschriftnummer)
NOTEN
1. J.C.M. Cox e.a., Onse heerlijcke Stadthuys binnen Alcmaer
geeft een lijst van het hoge bezoek dat is ontvangen op het
stadhuis, in het bijzonder in de 1593-1595 gebouwde en in
1656-1657 vernieuwde Prinsenzaal; p. 112-113 en 114-115.
2. RAA, Archief van de gemeente Alkmaar 1254-1815 (Stadsar
chief), inv.nrs. 2929, 2933, 2935. Gegevens over de bezoeken
van de prins zijn eveneens te vinden in de vroedschapsresolu
ties, het memoriaal van de burgemeesters en de stadsreke
ningen.
3. Diederik Aten, 'Zonder of onder de prins?' in: D. Aten e.a. (red.)
Geschiedenis van Alkmaar (Zwolle 2007), 344-359.
4. S.R.E. Klein, Patriots republikanisme. Politieke cultuur in Ne
derland 1766-1787 (Amsterdam 1995), 11-12.
5. Degenfoedraal of draagband, naar het Franse woord 'por-
te-épee'.
6. In Edam hadden vertegenwoordigers van de katholieken
en doopsgezinden een paar jaar later wel het voorrecht het
woord te richten tot de prins.
7. Van Doorn was in 1744 als banketbakker gevestigd aan de
Langestraat, RAA Collectie Aanwinsten inv. nr. 197, kohier
personele quotisatie.
8. Ernst Fabricius was in Alkmaar ingeschreven als spekslager
en verhuurder van paarden; zijn weduwe naderhand als her
bergierster. Zij dreven hun zaak aan de Koorstraat, tegenover
Het Gulden Vlies (RAA collectie aanwinsten, inv.nr. 561, akten
van admissie uit 1761, 1762 en 1781).
9. 'Cette ville n'est pas belle malgré les Arcs de Triomphe dont
on l'avoit décorée. Leurs altesses y essuyerent nombres
d'ennuyantes harangues et des comparaisons ridicules. Les
femmesy sont laides, mossades et chargées de diamants.
Depuis cette ville jusqu'a Helder, le pais est plat, sabloneux
et ennuyant. Les habitants donnent par tout des grandes
marques d'attachement; on voyait de l'orange par tout; les
queues des chevaux meme étoient parées de rubans de
cette couleur'. Citaat uit het reisverslag in de oorspronkelijke
spelling. Relation du voyage des leurs Altesses a Amsterdam,
opgenomen in: J. Fox, 'Willem Ven Wilhelmina van Pruissen's
bezoek aan Amsterdam in 1768', Jaarboek Vereniging Oran-
je-Nassau Museum 1980, 27-84.
OUDALKMAAR -