De complete stedelijke elite
gaf acte de présence.
ze vormen in nog een ander opzicht een bijzonder
tijdsdocument. Willem vervulde zijn functie in periode
van groeiende politieke en maatschappelijke onrust.
Het ceremonieel waarmee Alkmaar de prins ontving
verminderde in de loop der jaren, tot het zich uiteindelijk
beperkte tot wat nog net beleefd was. Subtieler dan de
gebeurtenissen uit de 'grote' geschiedenis' laat de petite
histoire zien hoe het bergafwaarts ging met Willems
populariteit en de verhouding tussen de bestuurders in
de Hollandse steden en het stadhouderlijk hof in Den
Haag. In de latere jaren van zijn bewind maakte een
derde partij haar entree op het toneel, de beweging van
democratisch gezinde burgers of 'patriotten'. Met hun
eisen voor politieke rechten lieten zij ook in Alkmaar
luidruchtig van zich horen.3 Het bewind van Willem V
eindigde tenslotte als een koningsdrama, met de inval
van de Franse revolutionaire troepen, de vlucht van
de stadhouderlijke familie naar Engeland en de ineen
storting van de oude Republiek.
MEDIASLACHTOFFER
De prins heeft als de laatste, zwakke stadhouder geen
goede pers gekregen. Dat geldt ook voor zijn kordate
echtgenote prinses Wilhelmina van Pruisen, uit de
schoolboekjes bekend vanwege haar aanhouding in 1787
aan de Goejanverwellesluis bij Schoonhoven door een
legertje opstandige patriotten. Het leidde tot een
militaire interventie van haar broer, de Pruisische koning,
die met zijn gedrilde soldaten zijn zwager tijdelijk weer in
het zadel hielp. Nog minder flatteus is het beeld van
Willems belangrijkste politieke en militaire adviseur,
Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk- Wolfenbüttel.
De 'dikke hertog' is wel eens een van de eerste media-
slachtoffers uit de Nederlandse geschiedenis genoemd. 4
'MET SLAENDE TROM EN VLIEGENDE VAANDEL'
Bij het eerste bezoek van Willem V aan Alkmaar in de
zomer van 1754, lag dit allemaal nog ver achter de
horizon. Het toen zesjarige prinsje was met zijn moeder,
prinses-regentes Anna van Hannover, weduwe van
stadhouder Willem IV, en zijn zusje Caroline, elf jaar oud,
voor een kort oponthoud in de stad op doorreis naar
Leeuwarden. De reis van het prinselijke gezin maakte
overal op de route een groot enthousiasme los.
De prinses en haar kinderen werden halverwege de
morgen in Alkmaar ontvangen met saluutschoten vanaf
de stadswallen. Door de schutterij werden zij 'met
slaende trom en vliegende vaendel' naar het plein voor
de Grote Kerk begeleid. Daar werden zij verwelkomd
door de vier Alkmaarse burgemeesters.
Tijdens het wisselen van de paarden bracht het gezel
schap een bezoek aan de Grote Kerk, waar het werd
opgewacht door de overige stadsbestuurders met hun
dames. Onder de klanken van het grote orgel kregen de
hoge gasten 'een overvloed van velerleie ververschingen
in kostbare zilveren en porcelyne serviezen' aangeboden.
Zij aten er nauwelijks van. Het middagmaal wilden zij in
Hoorn gebruiken. Na de paardenwissel werden zij met
gepaste eerbewijzen uitgeleide gedaan, opnieuw met
saluutschoten.
'UW FRISSE JEUGD IS NEERLANDS VREUGD'
Een volgend bezoek van de prins viel in het voorjaar van
1768. Twee jaar eerder, op zijn achttiende verjaardag,
was Willem meerderjarig verklaard en als stadhouder
ingehuldigd. De twintigjarige prins en de pas zeventien
jarige prinses Frederica Sophia Wilhelmina van Pruisen,
met wie hij het jaar tevoren in het huwelijk was getreden,
60 - OUDALKMAAR
Prins Willem V op 17-jarige leeftijd,
geschilderd door Tethart Philipp
Christian Haag, 1765.
Collectie Stedelijk Museum Alk
maar. Foto Lotte Fasel.
deden Alkmaar aan op een 'speelreisje' door Noord
Holland. Het zou hen na Alkmaar verder voeren naar Den
Helder en de Rede van Texel, waar zij vlootmanoeuvres
en een spiegelgevecht zouden bijwonen van schepen
van de oorlogsvloot. Het hoogtepunt van de reis kwam
daarna: een meerdaags kennismakingsbezoek aan
Amsterdam, de machtigste stad van het land, met een
dwarse reputatie waar het de Oranjes betrof.
Voor het moment leek de toekomst nog vol beloften.
De prins en prinses waren jong en geliefd en overal liep
de bevolking voor hen uit. Ter ere van de inhuldiging
van Willem als stadhouder was een zilveren penning
in omloop gebracht met aan de voorzijde de tekst
'Uw frisse jeugd is Neerlands vreugd'. De prins was er
afgebeeld onder een stralende zon.
KOETSEN MET ZES PAARDEN
Op 26 mei, de dag van het bezoek, was het jonge paar
's morgens vertrokken vanuit Velsen, waar het logeerde op
de buitenplaats Beeckestijn van de Amsterdamse regent
Jacob Boreel. De prins en prinses reisden in een karos
bespannen met zes paarden, net als een deel van hun
gevolg van ruim 90 personen, onder wie de hertog van
Brunswijk en gastheer Boreel zelf. Voor de paardenwissel
werden in Alkmaar 42 paarden voor zeven koetsen
gereed gehouden, deels met tuigage, postiljons en
koetsiers, naast een paar losse rijpaarden. De paarden
zouden dienst doen tot aan Sint Maartensbrug.
In de dorpen langs de route werd de stoet begroet met
versierde erebogen, wapperende vlaggen en langdurig
klokgebeier. Ook al duurde zo'n doortocht hooguit een
paar minuten, dorpsbesturen werden er niet zelden door
OUDALKMAAR - 61
