li
UIT DE COLLECTIE VAN: THE CLEVELAND MUSEUM OF ART, OHIO
JOOST COX
In de collectie van The Cleveland Museum of Art bevindt zich een schitterend schilderij van een Alkmaarse dame, Machteld
Cornelisdr. Suys, uit de zestiende eeuw, van de hand van niemand minder dan Maarten van Heemskerck (1498-1574).
Machteld Cornelisdr. Suys is geboren in 1516 in Rijswijk
haar ouders waren Cornelis Pietersz. Suys en Maria
Cornelisdr. de Jonge van Baardwijk. Haar vader had
(heerlijke) bezittingen te Rijswijk, Ruyven en Monster, als
mede de hofstede de Burch in Rijswijk en was o.a. voogd
van het klooster Onze-Lieve-Vrouw in Bethlehem te
Wateringen, meesterknaap van de houtvesterij en de
wildernisse van (het toenmalige) Noord-Holland, schout
Maarten van Heemskerck, Portret van Machteld Suys, ca. 1539-40,
olieverf/paneel, 85 x 74 cm. [met lijst 107x 97 cm.], collectie The Cleveland Museum of Art, inv. nr. 1987.136.
- OUDALKMAAR
van Rijswijk, hoogheemraad van Delfland en baljuw van
Wateringen. Machteld was, kortom, van voorname komaf.
Zij trouwde op negentienjarige leeftijd op 12 juli 1535 in
Alkmaar naar haar stand met Dirck van Teylingen, zoon
van Augustijn Florisz. van Teylingen en Josina Jansdr. van
Egmond van Nyenburg. Dirck van Teylingen was ten tijde
van zijn huwelijk 22 jaar oud, en werkzaam als thesaurier
van de stad Alkmaar en notaris. Het schilderij vertoont een
jonge Machteld en lijkt een pendant; Dirck was vermoe
delijk ook geschilderd door Van Heemskerck. Dat kunnen
wij afleiden door haar zitpositie (links gericht) en haar alli
antiewapen, linksboven opgehangen aan een
grotesk, klassiek masker. Dirck zat vermoede
lijk eveneens op een stoel (rechts gericht) en
zijn wapenschild hing aan een identiek mas
ker. Dat schilderij van Dirck zal verloren zijn ge
gaan. Het vermoeden van een pendant wordt
ondersteund door twee portretten van Maarten
van Heemskerck, die een identieke situatie
weergeven en bovendien in dezelfde periode
gemaakt zijn. Het betreft de pendanten van
het echtpaar Andries en Wilhelmina Van Oud
shoorn van Sonnevelt-Paling, eveneens afkom
stig uit hetzelfde sociale milieu (collectie Stede
lijk Museum Alkmaar). Van Heemskerck was in
dezelfde periode aan het werk aan het altaar
stuk voor de Grote Kerk, waarvan zowel Dirck als
Andries tot de opdrachtgevers behoorden.
Machteld zit op een houten stoel met op de
staanders twee vrouwenhoofden en bespannen
met een roodlederen rug. Zij laat haar beide ar
men rusten op de armleggers, en met haar
rechterhand, met drie gladde, gouden ringen, houdt ze
een rozenkrans vast, die aan een gouden riem vastzit om
haar middel. Aan haar linkerhand drie gouden ringen met
een gekleurde steen. Zij draagt een zwart kleed met een
opstaande kanten boord met een dessin van stervormige
bloemmotieven en afgezet en doorregen met gouddraad
en voorzien van drie ronde, gouden knoopjes; haar mouwen
zijn afgezet met bont, haar ondermouwen zijn van rood
fluweel en haar manchetten zijn van wit kant. Zij draagt
een witte hoofddoek van fijne stof, onder haar kin vastge
knoopt, die afhangt over haar rug.
Rechter buitenluik van
het altaarstuk van
Maarten van Heemskerck
(1538-43), detail. Laurentius
verdeelt de schatten der kerk
onder de armen. Foto auteur.
azuren achtergrond, als symbool voor volhardend en
vakkundig werk. Dircks familiewapen vertoont een rode,
getongde, geklauwde, klimmende leeuw met baren
steel met drie hangers op een gouden achtergrond,
komend uit een blauw vlak (water).
Dirck van Teylingen was een invloedrijke Alkmaarder: hij
was naast notaris en thesaurier onder andere kerkmeester
van de Grote Kerk, vroedschap, rentmeester van de abdij en
de grafelijkheid van Egmond, substituut ontvanger-gene
raal van de beden van Holland en lid van het Papengilde
van Alkmaar. Hij is ook afgebeeld als kerkmeester en stede
lijk thesaurier op het beroemde altaarstuk
dat Maarten van Heemskerck schilderde in
de jaren 1538-43 voor het hoofdaltaar van de
Sint-Laurenskerk. Hij staat op het buitenluik
met de voorstelling Laurentius verdeelt de
schatten der kerk onder armen. Hij houdt
de offerschaal vast waaruit Laurentius de ar
men bedeelt (let op zijn fraaie leren laarzen!).
Machteld en Dirck woonden in het 'Hooge
Huys' naast de Grote Kerk en kregen vijf kin
deren, een zoon en vier dochters. Van hun
zoon, Augustijn, weten we van diens ziekte
geschiedenis, atrofie in beide benen, uit de
'Observaties' van de beroemde arts Pieter
van Foreest. Dircks zuster Eva van Teylingen
was de echtgenote van Van Foreest. Eind
juni 1556 wordt de zestienjarige Augustijn
in Leuven, waar hij studeert, ziek met
koortsaanvallen en neusbloedingen. Hij
knapt weliswaar op maar weken later slaat
de ziekte weer toe. De behandelwijze die te
Leuven wordt toegepast heeft een foute uitwerking.
Augustijn die niet op zijn (dunne) benen kan staan, wordt
naar Alkmaar vervoerd en door Van Foreest onderzocht.
En hij komt tot een scherpe diagnose en adequate the
rapie. Augustijn wordt weer de oude.
Dirck was zijn leven lang Spaansgezind, in tegenstelling
tot zijn broer Floris, die als burgemeester van Alkmaar in
juli 1573 zich uitsprak in de vroedschap voor de prins van
Oranje. Dirck overlijdt in 1578 en Machteld wordt langjarig
weduwe; zij overlijdt te Alkmaar in 1596.
Haar wapen is een samenvoeging van de familiewapens
van Van Teylingen en Suys in twee schildhelften. Het wapen
van Suys toont drie goudkleurige heiblokken op een
Machtelds portret komt overigens naar Alkmaar; het Stede
lijk Museum bereidt een tentoonstelling voor over Maarten
van Heemskerck in het najaar 2022.
OUDALKMAAR - 75
