VERNIELINGEN
AAN DE ZEVEN
WERKEN VAN
BARMHARTIGHEID
Beeldenstorm
of stedelijk protest?
De uiteenlopende stijlen
kunnen betekenen dat Roghair
een veelzijdige zilversmid
is geweest
WELLICHT IS DE HAAK EEN
HUWELIJKSCADEAU GEWEEST
Netty Bleichrodt
,'Rimo j^.0 4
'Meester, wat moet ik doen om deel te krijgen
aan het eeuwige leven?' (Lucas 10:25-37)
bewijst zijn honoraire lidmaatschap en functie als
kashouder van het Alkmaarse Natuurkundig Genoot
schap Physica.
vaardigd is. In de Franse tijd van 1807 -1812 (in het Konink
rijk Holland en als onderdeel van het Franse keizerrijk)
werden er afwijkend vier jaarletters gebruikt die meer of
minder dan een jaar aanduiden. Zo geeft de letter a op
de kandelaars aan dat ze zijn gemaakt tussen 7 oktober
1807 en 18 maart 1809, en de gekrulde 5 houdt in dat de
tashaak tussen 17 december 1810 en 1 maart 1812 moet
zijn gemaakt. De tashaak is voorzien van het merk van de
Alkmaarse keurkamer (1807-1812), twee gekruiste pijlen in
een ovalen schild. Er is ook een gehalteteken ingeslagen,
IO, dat betekent 833M/1000 gram (2e gehalte) zilver.
De decoratie op de tashaak toont een gevleugelde putto
met een omhoog geheven toorts. Het is een populair
decoratief motief dat ook wel in verband wordt gebracht
met (het aanwakkeren van) de liefde. Wellicht is de haak
een huwelijkscadeau geweest. In de collectie van het
Stedelijk Museum Alkmaar bevinden zich nog drie
andere zilveren voorwerpen van Roghair: een brood-
mand en een set kaarsenstandaards. Opvallend is dat
deze objecten in een heel andere stijl zijn vervaardigd
dan de tashaak. Waar de tashaak is gedecoreerd met
asymmetrische C-vormige krullen, zijn de kandelaars
voorzien van een meer eenvoudige decoratie met strakke
lijnen, zoals in de mode was aan het begin van de negen
tiende eeuw. Ook de broodmand is een stuk minder uit
bundig van uiterlijk. De tashaak daarentegen is gemaakt
in een stijl die meer voorkomt aan het eind van de eeuw
daarvoor, terwijl deze later is gemaakt dan kandelaars en
broodmand.
Dit is af te leiden uit de jaarletters die in het zilver zijn
gestampt. Deze letters staan ieder voor een jaar (gebrui
kelijk was dat na het alfabet 'opgebruikt' was een ander
lettertype werd gekozen; meestal gebruikte men 25
letters, zodat per 100 jaar vier lettertypes voorkomen). Zo
kan vastgesteld worden in welk jaar het voorwerp ver-
Ook is er een drietal bodebussen, een ambtsteken van
een bode (allen van een waterschap) dat op de kleding
kon worden bevestigd, bekend van Roghair. Deze zijn
wederom in een andere stijl uitgevoerd: eleganter en
met frivole strikjes. De uiteenlopende stijlen kunnen
betekenen dat Roghair een veelzijdige zilversmid is
geweest en vaardig in verschillende decoratiestijlen. Er
is echter nog een andere conclusie mogelijk. Doordat
de zilvermerken zich op het haakgedeelte en niet op
het decoratiegedeelte bevinden, kan niet met zekerheid
worden gezegd dat de decoraties ook daadwerkelijk
door Roghair zijn gemaakt. Het is dus goed mogelijk dat
de tashaak uit twee samengestelde delen bestaat. De
steel kan van bijvoorbeeld een, door Roghair vervaardig
de, lepel afkomstig zijn en gecombineerd met decoraties
van een andere kunstenaar. Wie dit dan geweest kan zijn,
is moeilijk te zeggen. Het blijft dus vooralsnog een enigs
zins raadselachtige tashaak.
38 - OUDALKMAAR
Tot nu toe werd aangenomen dat de
beschadigingen aangebracht op het paneel
'De Zeven Werken van Barmhartigheid',
dat tot begin twintigste eeuw in de Grote
Kerk hing, het gevolg waren van de agressie
tegen de Rooms-Katholieke Kerk tijdens de
Beeldenstorm van 1566. De geschiedenis
van het Heilige Geestgasthuis in Alkmaar,
tegenwoordig de Waag, werpt mogelijk een
nieuw licht op deze vernielingen. Het paneel,
geschilderd door de Meester van Alkmaar,
hing eeuwenlang in de protestantse Grote
Kerk terwijl elders in het land schilderingen
met dit onderwerp tijdens de Beeldenstorm
zijn vernield en verloren gegaan.
Het is opvallend dat vooral de afbeeldingen
van de notabelen van de stad op het paneel
beschadigd zijn. Zijn er in die periode
mogelijk nog andere redenen geweest die
ten grondslag hebben gelegen aan de woede
van sommige inwoners van Alkmaar?
'De Zeven Werken van Barmhartigheid', onderverdeeld in
zeven afzonderlijke taferelen is gevat in een houten, nog
originele, totaallijst van 119.1 cm hoog en 469.5 cm breed.
Midden op de bovenlijst is de tekst 'gheschildert anno
1504' aangebracht.
Foto: Rijksmuseum Amsterdam.
Dit jaartal wordt in het tweede tafereel in Romeinse cijfers
(m ccccc iiij) op de voorste pilaar herhaald. Onder ieder
tafereel is op de lijst een verklarende tekst geschreven.
'BARMHARTIGHEID', EEN OPDRACHT VAN GOD
De Bijbel is de schriftelijke bron van het thema
barmhartigheid. In het Oude Testament noemt de
profeet Jesaja de werken van barmhartigheid en Ezechiël
schrijft over de persoonlijke verantwoordelijkheid waar
elk mens op beoordeeld wordt Jesaja 58: 6-7 en
Ezechiël 18: 5-9). In het Nieuwe Testament beschrijft
de evangelist Lucas hoe Jezus de gelijkenis van de
barmhartige Samaritaan vertelt nadat een Joodse
wetgeleerde hem de strikvraag stelde:
OUDALKMAAR - 39
