V/'^
het tweetal Mostart en Blauveneur van plan was? Dat
zou dan wel verklaren, dat hij na zijn arrestatie niet
vervolgd werd.
Wat kan dan wel de reden geweest zijn van deze aanval
op het paneel? Opnieuw woede, gericht tegen het
stadsbestuur of misschien tegen het kerkbestuur? Maar...
de vermoedelijke daders waren - zoals uit hun namen in
de bron is op te maken - geen geboren Alkmaarders. Zij
kwamen vermoedelijk uit de Zuidelijke Nederlanden.
Waren zij ontevreden over gang van zaken in Alkmaar?
Helaas kunnen we de achtergronden van de aanval niet
met andere feiten ondersteunen.
De Waag in
Alkmaar,
axonometrie van
de bouwfases.
Karl Kiem, 2009.
Afbeelding
Regionaal
Archief Alkmaar
Het Heilige Geestgasthuis had opgehouden te bestaan.
In 1582 werd het ronde gedeelte, het koor van de kapel,
afgebroken. De oorspronkelijke koorsluiting is met
blauwe stenen gemarkeerd en nog altijd in het plaveisel
vóór de huidige Waag te zien.
25 JULI 1582. De eerste steen voor de nieuwe Waag
wordt gelegd. In het jaar 1583 was de verbouwing van
het gasthuis tot Waaggebouw voltooid.18
De afbraak van de kapel en de besmeuring van het paneel
vonden dus praktisch tegelijkertijd plaats. Dat kan naar
mijn mening geen toeval zijn, al is door de schaarste aan
gegevens een rechtstreeks verband moeilijk bewijsbaar.
DE ELITE MOEST HET ONTGELDEN
Of het jaartal 1566 iets te maken heeft met de vernielin
gen die zijn aangericht op het paneel valt te betwijfelen.
De 'verregaande moedwillige beschadigingen', waren
mogelijk niet alleen een wandaad gericht tegen de
Katholieke Kerk. Gezichten van weldoeners werden met
messen en beitels aangevallen, ogen werden uitgesto
ken, gaven en zelfs geldstukken of broden voor de
uitdeling werden weggekrast of gestoken. De woede lijkt
ook gericht op de notabelen. Zij brachten mogelijk
sommige bewoners rond het Heilige Geestgasthuis in de
problemen door hun huizen af te laten breken. Boven
dien moest het Heilige Geestgasthuis wijken voor de
handel. Met deze beslissingen zal misschien niet ieder
een blij geweest zijn. Er was maar een enkeling nodig om
deze wandaad te verrichten. Had dat alleen met de
religie te maken? Dat betwijfel ik ten zeerste.
BEELDENSTORM OF STEDELIJK PROTEST?
Er werd volgens mij niet alleen afgerekend met het
geloof, maar tevens met de gang van zaken in de stad.
De vertrouwde locatie van hulp, opvang en ziekenhuis
voor de armen werd afgebroken. Een maatschappelijk
protest? Een protest tegen afbraak van sociale
voorzieningen ten gunste van het economisch belang?
Het is aannemelijk dat de vernielingen niet op een enkel
moment werden verricht. Er zijn hoogstwaarschijnlijk
drie momenten van vernieling geweest. We weten niet
wanneer de eerste twee vernielingen hebben plaatsge
vonden. Dat de regenten/weldoeners, volgens sommigen,
een fout pad waren ingeslagen, lijkt haast duidelijk. Om
die reden werden mogelijk hun gezichten beschadigd.
Het wegschrapen van de broeders in het vierde tafereel
zou kunnen betekenen dat dit te maken heeft met de
woelingen rondom de Beeldenstorm. Het jaartal 1566
lijkt mij echter niet voor de hand liggen.
Dat het paneel 'De Zeven Werken van Barmhartigheid'
na 1566 en na de omwenteling gewoon ongehinderd tot
1918 in de Grote Kerk mocht blijven hangen maakt het
zeer twijfelachtig, dat de Beeldenstorm de verklaring is
voor alle beschadigingen. De bewoners van de stad
Alkmaar moeten van het werk gehouden hebben.
Het toeval wil dat de zwarte verf bijna symbool
staat voor het doek, dat in 1582 viel voor het tijdperk
'Barmhartigheid' in het Heilige Geestgasthuis.
OUDALKMAAR
Het zevende
tafereel,
'Het verlossen van
de gevangenen'.
NOTEN:
1. www.rkkerk.nl Encyclopedie Katholicisme, De Werken van
Barmhartigheid.
2. Bijbel met deuterocanonieke boeken, De Nieuwe Bijbelvertaling
(Heerenveen 2005),
Tobit 1:17. Tobit was een nakomeling van Naftali, één van de
twaalf zonen van de Jacob, de tweede Israëlitische aartsvader.
Hij was een vrome jood die met al zijn verwanten en volksgeno
ten in ballingschap leefde in de stad Ninevé.
3. J. Hall, Hall's Iconografisch Handboek. Onderwerpen, symbolen
en motieven in de beeldende kunst (Leiden 1993), 197,198,199.
4. Regionaal Archief Nijmegen, Wetenschappelijke corresponden
tie, inv.nr 559-010n, ca. 1985.
5. https://www.zwartzusters-bethel-brugge.be/onze-instellin-
gen-brugge1/#cellezusters
6. http://tijdschriftholland.nl/wp-content/uploads/Holland-1998-
2web.pdf
7. Meer over dit onderzoek in mijn artikel 'Mysteries rond de mees
ter van Alkmaar', Oud Alkmaar 2016-2; 34-45.
8. Utrecht, 3 september-3 oktober 1913, in het Gebouw voor kun
sten en wetenschappen, Mariaplaats.
9. N. Beets, 'De tentoonstelling van Noord-Nederlandsche schilder
en beeldhouwkunst vóór 1575', Onze Kunst XXV, 1913, 20-22.
10.Regionaal Archief Alkmaar (RAA), Archief Kerkvoogdij der Ne
derlandse Hervormde Gemeente, inv. nr. 13, Notulenboek van de
vergadering van notabelen en kerkvoogden, 22 april 1918.
11. C.J. de Bruyn-Kops, 'De Zeven Werken van Barmhartigheid van
de Meester van Alkmaar gerestaureerd', Bulletin van het Rijks
museum 23,4 (1975), 203-226.
12. RAA, Archief van de gemeente Alkmaar 1254-1815 [Stadsar
chief], inv.nr. 2.7.2.1; Regesten nrs. 210, 214, 267, 277, 457, 459.
13. Leo Speet en Bram Elte, In en om de Alkmaarsche Waag:
voorheen en thans [Alkmaar] 1982), 12,13 en 14. Lezers die
geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van de Waag, raad ik dit
boekje ten zeerste aan.
14. Jurjen Vis, Geestmeesters en gasthuizen', in: D. Aten e.a. (red.),
Geschiedenis van Alkmaar (Zwolle 2007) 151; Idem, 650jaar
ziekenzorg in Alkmaar 1341-1991 (Hilversum 1991), 38. Th.P.H Wor
tel (gemeentearchivaris), Oud Alkmaar (Amsterdam 1943), 41.
15.RAA Stadsarchief inv,nr. 39, resolutie van de vroedschap dd. 15
januari 1571.
16.Emmie Snijders/RAA, 'Als hetHeilige Geestgasthuys" kon pra
ten', Oneindig Noord-Holland, juni 2011, https://onh.nl/verhaal/
als-het-heylighe-geestgasthuys-kon-praten.
17. RAA, Collectie Aanwinsten inv.nr. 3, 'Kroniek van Wijnkoper'
(1412-1692), 41; https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/images/
Documenten/Artikelen/transcripties/kronieken/Wijnkoper.doc.pdf.
18.Speet en Elte 1982; 24,25.
OUDALKMAAR - 49
