De restauratie
van het kerkschip
van Alkmaar
Ab Hoving
aard zien en werden de verschillen tussen origineel werk
en restauratie steeds duidelijker. Met die kennis gewa
pend, konden ook aan de buitenzijde subtiele verschillen
worden waargenomen. Daarnaast is het hout van de
daken aanvullend dendrochronologisch onderzocht door
Odwin Ralling. Dit alles resulteerde in een prachtige
sluitende hypothese van de bouwgeschiedenis, waarin
de gegevens van het archiefonderzoek, de dendrochro-
nologische dateringen en de bouwsporen als puzzelstuk
jes in elkaar schoven.
Op basis van dit onderzoek stonden de hoofdauteurs Jan
van der Hoeve, Karel Emmens, Peter Bitter en Carolien
Roozendaal in de startblokken, met Carolien
als projectleider en Carly Misset als eindredacteur. De
experts die de landelijke context, alle bijzondere onder
delen en restauraties beschreven, waren Merlijn Hurx,
Elizabeth den Hartog, Judith Niessen, Martin Bijl, Willem
Haakma Wagenaar, Jeroen Goudeau, Paul Dijstelberge,
Carly Misset en Pieter van Dijk.
Doelstelling was het boek te laten verschijnen in de
'Alkmaarse Historische Reeks' van de Stichting Alkmaarse
Historische Publicaties. Het stichtingsbestuur heeft de
enorme klus van de sponsorwerving op zich genomen.
Ondertussen was in het gemeentelijke coalitieakkoord
2015-2018 een grootscheepse viering van het 500-jarige
bestaan van de kerk in 2018 opgenomen. Het college van
B&W deed de eerste majeure sponsorbijdrage, gevolgd
door het TAQA Theater De Vest/Grote Kerk en het
Victoriefonds. En nog veertien partijen droegen hun
steentje bij aan de financiering van dit prachtige boek.
Op voorspraak van voormalig gemeentesecretaris en
historicus Joost Cox werd besloten het boek samen
met Stichting Matrijs (Utrecht) uit te geven. Dit gaf het
project een stevige basis en de professionele begeleiding
van Annemiek te Stroete als beeldredacteur en uitge
ver Toine Maas. Ter ondersteuning van de redactie werd
een leescommissie ingesteld bestaande uit Joost Cox,
Harry de Raad en Ria de Heus. Zij hebben met kritische
blik de teksten gelezen, extra lokale historische kennis
ingebracht en de leesbaarheid voor het grote publiek in
het oog gehouden. Christi Klinkert (Stedelijk Museum
Alkmaar) heeft de redactie en auteurs met raad en daad
terzijde gestaan over de kunstwerken in de kerk. Om
het boek aantrekkelijk en begrijpelijk te maken voor een
groot publiek werd bovendien besloten tot het laten
maken van een digitaal driedimensionaal model van de
kerk door Daan Claessen van de vakgroep Erfgoed van
de gemeente Utrecht.
Dat dit 'kloeke boek' van Alkmaars trotse topmonument
dit jaar cadeau is gedaan aan de leden van de Histo
rische Vereniging Alkmaar zowel als aan de Vrienden
van de Grote Kerk is verheugend, want het is tenslotte
bedoeld om zoveel mogelijk mensen te laten genieten
van de 'geheimen' van de Grote Kerk.
16 oktober 2018. Leen Spaans, voorzitter van de Stichting
Alkmaarse Historische Publicaties en de Historische
Vereniging Alkmaar, presenteert het eerste exemplaar aan
wethouder Cultureel Erfgoed Christian Braak.
Foto Erna Faust
72 - OUDALKMAAR
MARS
BOVEN
MARS'
'Mars boven mars voeren' is een uitdrukking die Nico-
laes Witsen (1641-1717) noemt in de Verklaringen van
Scheeps-spreekwoorden, en verscheiden eigen bena
mingen, achterin zijn boek Aeloude en Hedendaegse
Scheepsbouw en Bestier (1671). Als betekenis geeft hij:
Oneigenlijk wert dit gezeght van iemant, die zich trots
en grootmoedig gedraeght.' Een snoever dus.
Een mars wordt tegenwoordig vaak ten onrechte een
'kraaiennest' genoemd. Met de term wordt een platform
in de top van een mast bedoeld. Behalve als een plat
form voor de matrozen die de zeilen bedienden, diende
het om plaats te bieden aan scherpschutters het voor
zien hadden op de admiraal of andere officieren van hun
tegenstanders. De naam van de god van de oorlog zal
niet voor niets voor dit scheepsonderdeel zijn gekozen.
De uitdrukking -veel in je mars hebben- is er nog een
overblijfsel van.
FUNCTIE
Het kerkschip dat sinds 1667 in de Alkmaarse Grote of
Sint-Laurenskerk hangt, voert mars boven mars. Dat wil
zeggen dat aan elke mast niet èèn, zoals gebruikelijk
in de zeventiende eeuw, maar twee marsen zijn aan
gebracht. Voor velen in die tijd in de overdrachtelijke
betekenis een vorm van hoogmoed. Daar zou zeker een
kern van waarheid in kunnen zitten als we kijken naar
de omstandigheden ten tijde van het ophangen van
het model in de kerk. In de Grote Kerk in Schermerhorn,
een klein dorp niet ver van Alkmaar (en tegenwoordig
zelfs bestuurlijk ingedeeld onder dezelfde gemeente),
hangen namelijk al sinds 1663, dus vier jaar eerder, twee
prachtige kerkmodellen van oorlogsschepen, eveneens
uitgevoerd met dubbele marsen. Het is verleidelijk aan te
nemen dat men destijds in Alkmaar heeft gevonden dat
achterblijven bij zo'n onaanzienlijk dorpje niet gewenst
was en dat het Alkmaarse model natuurlijk groter moest
worden dan de beide in Schermerhorn.
Dat is gelukt: In Schermerhorn meet het ene oorlogs
schip 90 en het andere 80 centimeter en ze voeren res
pectievelijk 64 en 68 kanonnen. Het Alkmaarse model
echter meet tussen de stevens 1.26 m. (en over alles maar
liefst 1.80 m.) en voert niet minder dan 90 stukken! Of
daarmee recht is gedaan aan de historische correctheid
van het weergegeven schip valt te betwijfelen. De vloot-
lijsten ten tijde van de Tweede Engelse Oorlog (1665-
Eén van de scheepsmodellen van de kerk van Schermerhorn.
OUDALKMAAR -
