WILLEM VAN
DE VELDE DE OUDE
Episode uit de Slag op de Sont,
Willem van de Velde de Oude,
ca. 1660 (collectie Stedelijk
Museum Alkmaar;
foto: Margareta Svensson).
Willem van de Velde de Oude (Leiden 1611-Londen
(Greenwich) 1693) speelde een bijzondere rol in de
Nederlandse maritieme kunst; zo maakte hij bijzon
der gedetailleerde penschilderijen en was hij feitelijk
de eerste 'oorlogsverslaggever'. Met een door de
Admiraliteit van Amsterdam ter beschikking ge
stelde galjoot voer Willem van de Velde in opdracht
met de vloot mee en tekende van dichtbij 'live' de
zeeslagen. Daar was de nodige moed voor ver
eist. Zo vroeg admiraal Van Wassenaer Obdam
zich af 'dat iemant uit konstliefdigheid zig zoo
na by't gevaar dorst begeven'1 en Gerard Brand
tekent in zijn Levensbeschryving van Michiel de
Ruiter (1666) aan 'dat de vermaarde Scheepteek-
De galjoot
waarop Van
de Velde de
zeeslag van
nabij vastlegde
(uitsnede).
enaar Willem vanden Velde in de vloot kwam met
voornemen om de voorvallen van 't aanstaande Zee
gevecht naar 't leven af te beelden: ten welken einde
zeker Galjootschipper hem rondom zou voeren, of ter
plaatse daar hy het beste gezigt voor zyn teekenen
zou vinden'.
Van de Velde zat of stond dus, aan een aan het dek
of de reling vastgemaakte tekentafel, vlakbij de slag
leverende schepen en tekende met een grafietstift
alle aspecten van de hele zeeslag. Hij legde de
manoeuvres van de oorlogsschepen vast op papier.
Deze tekeningen werden in eerste instantie getoond
aan de raden van de Admiraliteit zodat zij de zee
slagen konden analyseren en evalueren en werden
later in zijn atelier uitgewerkt tot schilderijen 'met
de penne'. Deze penschilderijen zijn heel gedetail
leerd en verfijnd. Willem wist precies hoe diverse
scheepstypen in elkaar zaten: zijn vader was een
schipper, dus hij was van jongs af aan vertrouwd
met schepen en Willem was als jongeling zelf nog
zeeman geweest. In 1673 verhuisde hij, samen met
zijn zoon Willem, de Jonge, naar Engeland waar ze
in 1674 officieel werden benoemd door koning Karel
II tot tekenaar van zeeslagen met een jaargeld van
100 pond. Ze werden aldus de grondleggers van de
Engelse school van maritieme kunst. Bij zijn overlij
den in 1693 werd de volgende aankondiging gedaan:
'Mr. Wm. V. Velde Senior, late painter of Sea-Fights to
their Majesties King Charles II and King James'.
- OUDALKMAAR
Het verslaan van de
Spaanse vloot op de
rede van Duins in 1639,
Petrus Johannes Schotel
(Dordrecht 1808-Dres-
den 1865), Beeldbank
Nederlands Instituut
voor Militaire Historie
(NIMH).
te Neck', de 'Vredehoff', de 'Oranjespruijt', de
'Wolfswinckel', de 'Snelheijd' en de 'Bescherming' maar
ook werd een aantal vernoemd naar de stemhebbende
steden in het Noorderkwartier, zoals de 'Alkmaer', de
'Hoorn', het 'Wapen van Enckhuijsen', de 'Edam', 'De
Stadt Monickendam' en het 'Kasteel van Medemblik'.
HET FREGAT 'ALKMAER' (1654)
Het Stedelijk Museum Alkmaar bezit een prachtig en fors
penschilderij van Willem van de Velde de Oude uit circa
1660. Het stelt een episode uit de Slag op de Sont voor
met prominent in beeld het oorlogsschip, de 'Alkmaer'.
Duidelijk herkenbaar aan het wapen van de stad op
de spiegel, de burcht met de lauwerkrans gehouden
door twee leeuwen, en bovendien met een geschilderd
silhouet van Alkmaar daaronder. De 'Alkmaer' was een
fregat met 38 stukken geschut en een bemanning van
110 man. De afmetingen waren 130 x 32 x 12 voet2, het is
gebouwd in 1654 en had toen als gezagvoerder de uit
Alkmaar afkomstige kapitein Rens Cornelisz Sevenhuijsen.
Op 8 november 1658 versloegen de Hollanders onder be
vel van luitenant-admiraal Jacob van Wassenaer Obdam
de Zweden in de Sont. Die hadden eerder dat jaar Dene
marken aangevallen en beide zijden van de Sont in han
den. Daarmee brachten de Zweden de vrije doorvaart in
gevaar, en die was uiterst belangrijk voor Hollands handel
op het Oostzeegebied met de Baltische staten.
Dit schip heeft aan de Slag op de Sont deelgenomen
onder bevel van de Alkmaarder kapitein Jan de Groot,
die woonde aan het Verdronkenoord. De 'Alkmaer' heeft
trouwens maar een beperkte bijdrage aan de strijd ge
leverd en na afloop werd kapitein De Groot van lafheid
beschuldigd. Opvallend is de aanwezigheid op het
schilderij van een tweede oorlogsschip met de naam Alk
maar, terwijl er maar één schip van die naam aan de slag
deelnam. Dat zou er op kunnen wijzen dat de opdracht
gever voor het schilderij uit Alkmaar afkomstig was, en
daarmee de stad extra eer wilde doen. De 'Alkmaer' werd
voor het laatst in de annalen vermeld in 1661.
HET 'WAPEN VAN ALKMAAR'(1638) EN
DE 'BURGH VAN ALKMAAR'(VOOR 1638)
Vermoedelijk gebouwd in 1638, vernemen we voor het
eerst in oktober 1639 van dit schip toen het vocht in de
Slag bij Duins. Een Nederlandse oorlogsvloot van 95
schepen onder bevel van luitenant-admiraal Maarten
Harpertszoon Tromp en viceadmiraal Witte de With
behaalde daar een beslissende overwinning op
een Spaanse oorlogsvloot, de 'Tweede Spaanse
Armada', van 77 galjoenen met aan boord 24.000 man
Spaanse troepen onder bevelvoering van admiraal
Antonio de Oquendo. De Spanjaarden verloren in die
zeeslag vijfenzestig schepen, de vloot van de Republiek
slechts één schip. De vrijwel complete Spaanse vloot was
daarmee verslagen en de Republiek was de voornaamste
zeemacht van Europa geworden.
Dit fregat 'Wapen van Alkmaar' (ook wel 'Alkmaar' of
'Wapen Alcmaer") was uitgerust door de Admiraliteit van
het Noorderkwartier volgens standaardafmetingen van 116
x 24,5 x 10 voet. In 1645 was zij uitgerust met 24 stukken
geschut en een bemanning van 80 man. In dat jaar
maakte ze deel uit van het eskader onder Witte de With
ter begeleiding van een groot aantal handelsschepen dat
zonder het betalen van tol aan Denemarken door de Sont
voer. Het 'Wapen van Alkmaar' vocht op 29 mei 1652 mee
OUDALKMAAR -
