Ctgflïc Iwmrtfltiegef emaa
XmpttfljimMtotiatfepttmeltoatUKm
1 mrtlicn ScP.iuciria «mm%
gettinnnnan fcrfnufliff
g^mpuflïtm Iflmtampct mt
trë&auëcrónfem 4? rigtotie
^pmuatq HtoMtimi
fTnattrtumTflLWtifc)
Jnnntr
jtniffinöfflW
Ci oi nitydrGo. higtntü m oir apfllfa
rtttftoiQLftrbi|iJjuA (lurEhbudoiACimft.
tiiipta firimpuctiuiB lïiu luntw bucitw iiJdiwu
ÜAttdtiim rofli ponf moult nrf.
**Tlctïïttiftatüt?tl£iHflrfc in f Dilute Ttattfr
HfBIOêÏJi tonga IDtott»
Eh? ötaiofc trirffüw fftetib ttë
jpoms iftpffilIWilGfl IOC»
mtnVtónigptttum 1
ftljoUrc
Het boekje was al eerder uitgegeven in Keulen in
november 1517, vlak na het overlijden van Murmellius in
oktober. Enkele maanden later drukte Johannes het
treurdicht, want ook in Alkmaar zal er belangstelling voor
zijn geweest.
Op de laatste pagina staat de vermelding van de drukker
en het jaar van uitgave: Alkmaar: Johannes Haghen van
Deventer, 1518. (Cambridge University Library*)
Achterzijde van het boekje uit 1518
(Cambridge University Library*).
DE LATIJNSE SCHOOL IN ALKMAAR
Murmellius was van 1513 tot zijn vertrek in juni 1517 rector
van de Latijnse School in Alkmaar. Op deze school
kregen jongens van acht tot vijftien jaar les in Latijn, ter
voorbereiding op een universitaire studie zoals theologie,
medicijnen of rechten. De jongens uit gegoede families
betaalden schoolgeld, de arme leerlingen kregen gratis
onderwijs. De Latijnse School was in de jaren van
Murmellius heel succesvol. Onder zijn leiderschap steeg
het aantal scholieren tot 900 volgens sommige bronnen,
een enorm aantal voor een stad met nog geen 5000
inwoners. In juni 1517 kwam een eind aan die voorspoed.
Een bende Gelderse Friezen - de beruchte 'Zwarte Hoop'
van Grote Pier - viel Alkmaar binnen en plunderde de stad.
Murmellius verliet Alkmaar evenals een groot deel van zijn
leerlingen. Hij vertrok naar Zwolle en van daar naar
Deventer, waar hij in oktober van dat jaar plotseling
overleed.
De schrijver van de treurzang is Herman van den Busche
uit Zwolle, een goede vriend van Murmellius. Hij beschrijft
de verdiensten van Murmellius, die pas 37 jaar was toen
hij stierf. Een feit dat aanleiding gaf tot het gerucht dat
hij zou zijn vermoord door tegenstanders van zijn
opvattingen... Ook dat wordt in het gedicht beschreven.
Op het titelblad staat een afbeelding van Maria in een
stralenkrans, dezelfde illustratie komt voor in andere
uitgaven van Johannes zoals we hierna zullen zien. Op
de achterzijde van het treurdicht staat een houtsnede
De eerste bladzijde van de treurzang
op Murmellius. (Cambridge University Library*)
attni#H'
ptrtOMTM IHOBtllUriÜilgUKJ (JRllifl.
Tutgdtafii Ifltly.pimt btbffrfurltmiuijEfnt
icuiputco fiifltft tFfcüiBobDicnubs?.
fttfGiBflfHfimiutfiibiinpflltouliuBflttm
■jfifirCi dciDLiijja cuitrrfliirrarofas.
fOiiioe i fn£Ht (tmje f[iir n r.i utm'ra.
ïjfirit Ktum pi(pi(rj ihiIU fnm.
fió rtiiftiiiiutf ucCie mm murtne ürërc.
Jttilldqi £nv$(p funbicnitliiHwot
fionfrtHiu.iis D[(jum B.foiiic tibi fptf Ctrtt
HonflOD mi tarti io raptic Iick- non mrfltM Lii j c iro
^Hieruit* nipitljiid non Qrtjfra olLi pirmot
fi on iitiortupcsqmi pullD mftio üoitrru
Jutuf (irojjn.dfttLViiurOluCicftiC
inürftw
ïf jfii ntul£(ioiitriwof tpq rij otifi-
Jtt
Te koop in Alkmaar, bij Johannes
van Deventer in de Langestraat.
(Cambridge University Library*)
- OUDALKMAAR
Een aansporing voor de klant: 'Gegroet, ik
hoop dat dit je bevalt en dat je het koopt'.
(Cambridge University Library*)
Lofzang op Maria, geschreven door Kempo van
Texel. Op de voorzijde een houtsnede met Maria
in een stralenkrans, op de achterzijde (pag. 62)
een afbeelding van twee vrouwen naast een
ziekbed: Sapiencia (Wijsheid) en Caritas (Liefde).
(Collectie Regionaal Archief Alkmaar)
De vermelding van de drukker in de Lofzang
op Maria: Johannes van Deventer uit de
omgeving van het Alkmaarse gymnasium.
(Collectie Regionaal Archief Alkmaar)
waarop we een vrouw zien die een andere vrouw een
spiegel voorhoudt, waarschijnlijk een verbeelding van
'ijdelheid'. Beide houtsnedes zijn ingekleurd met geel en
rood, de hoofdletters in de tekst zijn met rood gemarkeerd.
Johannes verkocht zijn drukwerken zelf in zijn zaak in de
'Longa Platea', de Latijnse benaming voor de Langestraat.
Om de verkoop te bevorderen voorzag hij de achterzijde van
een aansporing voor de klant: 'Vale hunc et ames et emas':
'Gegroet, ik hoop dat dit je bevalt en dat je het koopt'.
SCHOOLZANGEN
In de bibliotheek van het Regionaal Archief Alkmaar
worden twee uitgaven van Johannes Haghen bewaard.
In één daarvan, een gedicht van acht pagina's, staat zijn
naam als drukker vermeld. Het gedicht is geschreven door
Kempo van Texel. Het Alkmaarse stadsbestuur benoemde
in december 1517 Kempo Thessaliensis oftewel Kempo van
Texel na het vertrek van Murmellius als nieuwe rector van
de Latijnse School. Kempo had in Parijs gestudeerd en
was op dat moment leraar aan de Latijnse School in
Zwolle. Hij bleef maar kort in Alkmaar. In 1523 keerde
Kempo terug naar de Latijnse School in Zwolle.
Kempo's gedicht is een Latijnse schoolzang. Schoolzangen
waren onderdeel van de lessen Latijn. Ze werden bij
bijzondere gelegenheden gezongen door de leerlingen,
op Kerstavond bijvoorbeeld of met Nieuwjaar. Murmellius
en zijn voorganger Barthold van Keulen hadden deze
schoolzangen of 'carmina scholare' in Alkmaar geïntro
duceerd, als eerste in de noordelijke Nederlanden. Vanuit
Alkmaar verspreidde dit gebruik zich onder de andere
Hollandse steden. Van de drie opeenvolgende rectoren
zijn schoolzangen bewaard gebleven in de bibliotheek
van het Regionaal Archief. Die van Barthold van Keulen
zijn met de hand geschreven, de gedichten van
Murmellius zijn in Deventer gedrukt en die van Kempo
in Alkmaar, door Johannes Haghen.
De schoolzangen van de Alkmaarse rectoren zijn vooral
religieus van aard. Het zijn lofzangen op Maria en de
beschermheiligen van de Alkmaarse Grote Kerk, Matthias
en Laurentius. Daarnaast bevatten ze verwijzingen naar
de klassieke mythologie en raadgevingen voor een
deugdzaam leven, zoals waarschuwingen tegen het
vergaren van aardse goederen. Prima lesmateriaal dus.
LOFZANG OP MARIA
De schoolzang van Kempo heeft als opschrift 'De gloriosa
virgine Maria Kemponis Thessaliensis carmen
OUDALKMAAR -
