■l
Door Gunst neemt hierop merck
En leest dit kort Verhael
't verciert de Alckmaer Kerck
't Schip van den Admirael
Die tegen 't brittenland
Kloeckmoediglyck dorst strijden
Tot eere van Hollandt
Veel Vroomen tot verblijden
Die onse Stadt en Staet
Bemint, is't een Exempel
't afbeeldsel tot cieraet
Verciert des Heeren Tempel.
air
'Mars boven mars'. Het was uitzonderlijk als er in
dezelfde mast twee marsen waren gemonteerd.
De originele perkamenten bovenblinde met het
gekalligrafeerde gedicht ter ere van Michiel de Ruyter.
1667) zijn lang, maar geen enkel schip van de Republiek
voerde toen meer dan 84 kanonnen.
De redenen waarom het model destijds in de kerk werd
opgehangen zijn bekend. Ten eerste was het een blijk
van trots over de prestaties van de vloten van de Re
publiek tijdens de Tweede Engelse Oorlog tegen het
Engelse koninkrijk. Ten tweede was het een eerbetoon
aan admiraal Michiel de Ruyter in het bijzonder. Op de
spiegel staat niet voor niets geschilderd: DE RUYTER IS
MYN NAAM.
HET MODEL
Hoe het model precies is aangeleverd, is niet helemaal
duidelijk. Het vermoeden is dat de romp al geschonken
('vereert') was door iemand die het door ziekte of dood
niet heeft kunnen afmaken, voordat volgens het op
schrift op de bovenblinde van het model 'Sibeth Pietersz
Spelt, Her van Outdorp' het in 1667 voor '48 gulden en 15
stuyvers' van een tuig voorzag en daarbij tevens het ijzer
werk leverde waaraan het model moest hangen. Spelt
blijkt Speelder te hebben geheten (het onderste deel
van het zeil waarop zijn naam geschreven staat is nogal
beschadigd) en was scheepsbouwer of schuitenmaker in
Alkmaar. Hij lijkt in de jaren daarop niet slecht te hebben
geboerd, getuige een reeks van aan- en verkopen van
onroerend goed binnen de Alkmaarse stadsmuren. Ter
verduidelijking: 'Her' betekent 'afkomstig', hij woonde
dus eerst in Oudorp, dat tegenwoordig een wijk van Alk
maar is. Op de bovenblinde van het model kalligrafeerde
hij een gedicht dat luidt:
- OUDALKMAAR
'PTi'itïfèl
't j "i'rtit* hl
Bescheiden voegt hij er aan toe: 'Niet onberispelijck',
gevolgd door zijn onduidelijk geschreven naam, waarbij
in het midden blijft of hij met -niet onberispelijk- zijn
dichtkunst of het model bedoelt.
DE SPIEGEL
Als we de beschildering van de spiegel door de Alkmaarse
kunstschilder Caesar Boëtius van Everdingen (1616/17
1687) van dichtbij bekijken, blijkt die te bestaan uit een
stadsaanzicht van Alkmaar op het wulf, vlak boven de
platte spiegel en de afbeelding van vier vrouwen die in
de vakken tussen het snijwerk van het wulf zijn afge
beeld. Van Everdingen was een succesvolle Alkmaarse
kunstenaar die onder andere schilderingen voor de Grote
Kerk heeft uitgevoerd aan de luiken van het orgel.
Hij heeft volgens dr. J.M.G. van der Poel in diens uiterst
nuttige en informatieve boek Scheepsmodellen in
Nederlandse kerken (1987) naast veel kerkelijk materiaal
ook regelmatig wulps ogende dames geschilderd. Daar
heeft hij bij het beschilderen van dit schip profijt van
gehad. Zij zijn voor die tijd bijzonder vrijmoedig
afgebeeld met diepe decolletés en eentje zelfs met
geheel ontblote borsten.
De door Caesar van Everdingen beschilderde spiegel met
de vier 'dames' en het stadsaanzicht van Alkmaar.
Dat de portretjes op uitdrukkelijke wens van de kerk
meesters zijn aangebracht blijkt uit de gepeperde
rekening die de schilder indiende: 30 gulden, voor die
tijd een aanzienlijk bedrag, zeker voor zo'n klein stads
gezichtje en een paar minuscule afbeeldingen.Waarvoor
diende deze frivole beschildering binnen de kerkelijke
muren? Van der Poel heeft in zijn boek het grootste deel
van zijn beschrijving van het Alkmaarse model besteed
aan de verklaring voor de aanwezigheid van de 'joffers'.
De oudste foto van het model. In 1924 waren de oor
spronkelijke perkamenten zeilen al vervangen door
stoffen exemplaren (foto Regionaal Archief Alkmaar).
Het blijkt dat zij staan voor een religieus-moralistische
aansporing voor de kerkgemeente en met name voor
zeelieden, om zich vooral niet te buiten te gaan aan (van
links naar rechts) 'Overspel, Hoererye, Onreynigheyd en
Oneerlickheyd'. De twee eerste termen zullen duidelijk
zijn, met de derde wordt bedoeld incest, gemeenschap
met dieren en andere seksuele onregelmatigheden en
'oneerlykheyd' schijnt te staan voor 'oneerbaer doen' en
het dragen van 'lichtvaardighe kleedinghe, etc.' De op
somming komt uit de prekenbundel Groote Christelycke
Zee-vaert van de Friese predikant Adam Westerman, die
aan boord van schepen regelmatig aan bemanningen
werd voorgelezen. De zeventiende-eeuwse burger keek
anders naar afbeeldingen dan wij doen. In die tijd had
bijna alles op schilderijen een symbolische betekenis en
het leidt geen twijfel dat dit soort verwijzingen onmid
dellijk werden begrepen. Zo draagt ook dit scheepsmo
del dus een symbolische aansporing aan het volk zich
vooral netjes te gedragen. Dat de Alkmaarders Schermer-
horn de loef hebben willen afsteken met een groter en
machtiger scheepsmodel, vormde voor het kerkbestuur
kennelijk geen beletsel om tegen hun gelovigen een
moralistische toon aan te slaan.
OUDALKMAAR -
