HET BRUIDSKROONTJE
van Brigitta Stuijling (1667)
UIT DE COLLECTIE VAN:
HET AMSTERDAM MUSEUM
DOOR: JOOST COX
In deze nieuwe rubriek worden bijzondere 'Alkmaarse' voorwerpen belicht, die zich in museale collecties in
binnen- en buitenland bevinden. Het kan daarbij zowel om kostbare kunstvoorwerpen gaan als ook om hele
gewone, dagelijkse gebruiksvoorwerpen. Zolang ze maar bijdragen aan het 'verhaal' van Alkmaar.
In het Amsterdam Museum wordt een bijzonder voor
werp bewaard, een 350 jaar oud, prachtig bruidskroontje,
gemaakt van goud- en zilverdraad met kleine glazen
ornamenten. Het is onbekend wie de maker en de
glasblazer zijn geweest. Het bruidskroontje is vervaardigd
voor de Alkmaarse Brigitta Stuijling (1645-1723), die op
27 februari 1667 in de Grote Sint Laurenskerk in het
huwelijk trad met ds. Petrus Schaak (1633-1708).
De omschrijving op de website van het Amsterdam
Museum luidt als volgt: "Helder kleurloos glas, opaak
blauw, rood, geel en wit glas. Vlechtwerk van ijzer- en
zilverdraad in de vorm van kleine tulband, de boven
rand met alternerend tulpen en knoppen van zilver- en
gouddraad. Rondom wand zilveren lovertjes en kleine
glazen ornamenten (letters, huishoudelijke voorwerpen,
bloemen, vruchten, menselijke en dierlijke figuurtjes),
betrekking hebbend op huwelijk, trouw en gezinsleven.
De letters B S P staan voor de initialen van de bruid
(Brigitta Stuyling) en de bruidegom (Petrus Schaak). Twee
ineengeslagen handen met brandende fakkel symbolise
ren huwelijkse trouw en twee tortelende duifjes de liefde.
Drie muzikantjes (trommelslager, fluitspeler, doedelzak
speler) en drie vrouwenfiguren verwijzen mogelijk naar
het huwelijksfeest. Bloemen, dieren, vruchten en vogels
verbeelden de vruchtbaarheid. Baby in wieg, flesje, luier
mand en papkommetje duidden op het nageslacht.
Brigitta's kroontje is versierd met zeer kleine glazen
figuurtjes. Dergelijke ornamenten werden in de zeventien
de eeuw in grote getalen in Venetië en andere Europese
glascentra voor de lamp vervaardigd. In de Noordelijke
Nederlanden golden ze als een specialiteit van
Amsterdam. Van de bruidskroontjes die er moeten zijn
geweest is dit - voor zover bekend - het enige min of
meer compleet gebleven exemplaar.
Bruidskroontje 1667. Amsterdam Museum, bruikleen
Backer stichting
OUDALKMAAR
Het gebruik van bruidskroontjes wortelt in een oude
traditie. Er bestonden twee typen kroontjes die naast
elkaar voor kwamen. Het ene hing boven de zitplaats van
de bruid tijdens de ontvangst van de gasten en bij het
huwelijksmaal. Het andere bruidskroontje, zoals het exem
plaar van Brigitta Stuyling, werd op het hoofd gedragen.
Deze gewoonte ging terug op de traditie een bruid te
tooien met een bloemenkrans of een gekleurde band op
haar loshangende haren als teken van maagdelijkheid".
Brigitta was een dochter van Gerrit (of Geeraerd) Stuijling,
schepen van Alkmaar (1643-53) en jkvr. Geertruijt van
Vladeracken. Zij was ten tijde van het huwelijk 21 jaar
oud en behoorde duidelijk tot de Alkmaarse stedelijke
elite. Petrus Schaak, geboren te Leiden, was ten tijde van
het huwelijk 33 jaar oud en een hervormd predikant en
geleerde. Hij was in 1654 predikant geworden te
Bovenkarspel (21 jaar oud); vervolgens in 1658 te Edam
en sinds 1660 in Alkmaar. Hij werd in het jaar van zijn
huwelijk als predikant beroepen te Amsterdam, waar
hij op 17 juli 1667 bevestigd werd; hij werd later daar ook
stadsbibliothecaris en visitator der triviale of Latijnse
scholen. Tijdens zijn Alkmaarse jaren schreef Schaak
twee toneelspelen, getiteld: Ariodant en Polines, of
Verloste onnoselheyt en Steyl-oor, of De schijnheylige
bedrieger, beide uitgegeven in Amsterdam onder zijn
pseudoniem A.V.B. in 1674. Steyl-oor was bedoeld om
eigentijdse brandende geloofskwesties in beeld te
brengen en met name als een sneer naar de predikant
Jean de Labadie (1610-1674), die, als aanvoerder van de
mystieke sekte van de 'Labadisten', op zoek was naar de
'zuivere' kerk en een 'nieuw Jeruzalem'.
In 1692 werd uitgebreid hun zilveren huwelijk gevierd.
Ter gelegenheid daarvan werd een zilveren (huwelijks)
penning vervaardigd, die ook in de collectie van het
Amsterdam Museum is opgenomen.
Voor- en achterzijde van zilveren huwelijkspenning 1692.
Amsterdam Museum, bruikleen Backer stichting
Die penning vertoont aan de voorzijde: 'twee enge
len samen verbonden door een krans, dragen elk een
fakkel boven twee in elkaar gestrengelde bomen. Uit de
wolken een hemellicht met duif". En aan de keerzijde:
"symbolische vrouwengestalte in de linkerhand een
sjaal welke over de schouder zweeft, op de uitgestrekte
rechterhand een kraanvogel houdend, waaraan de beide
familiewapens. Rechts een hoorn des overvloeds, links
een vaas". Het omschrift aan de voorzijde luidt: "Geen
onser ouderen aanschoudent t silvre jaar. God gaf dat
Heijl aan ons, in Vree vereenigt Paar. Hij geev twee sonen
dus te werden eens soo oud. Och mogt ons silver haar
veranderen in goud!"
En aan de keerzijde de tekst: "PETRUS SCHAACK en
BRIGITTA STUYLING Getrout den 27 Februa Ao 1667."
De penning kan worden bekeken in Museum
Willet-Holthuysen in Amsterdam.
Of het bruidskroontje tijdens die zilveren huwelijksviering
ook ten tonele verscheen, weten we niet, maar hoe het
is bewaard gebleven, weten we wel. Een negentiende-
eeuwse speelkaart (ruiten vier) bevat het volgende opschrift
(Catalogus glas, AHM 1998): "Dit kroontje is voor de
Bruiloft/gemaakt van Pieter Schaak/ en Brigitta Stuyling.
get:/ te Alkmaar. Ao 1667./dr. P. Schaak was grootvader/
van Maria Schaak. deeze/ was grootmoeder van
C: H Backer/ weduwe van Alewyn. dit kroontje/ is haar
toebedeeld/ in 1800. by gelegenheid/ der deeling van
het/ goed van Jacob. Elias. Arnauds Zoon van Maria
Schaak/ by sterfgeval moet dit/ kroontje aan myn dogter/
M.H. Alewyn gegeven worden/." Dat waren duidelijke
instructies die gelukkig zorgvuldig werden opgevolgd.
OUDALKMAAR - 7
