BOUW BERGERHOF
Johan Ringers, Algemeen Gemachtigde voor de
Wederopbouw (zie Oud Alkmaar 2012 nr. 2), bezoekt
eind juli 1941 Alkmaar. Hij kijkt naar twee bouwlo
caties: bij de Uytenboschstraat en bij de Bergerweg.
Daarna besluit hij op 1 augustus 1941 tot de bouw
van 1.100 arbeiderswoningen in Noord Holland voor
kleine, normale en grote gezinnen. De woningen
komen bij het openbaar vervoer, zodat de Helderse
vluchtelingen die nog in Den Helder werken, mak
kelijk bij hun werk kunnen komen. Dit besluit komt
pas een jaar na het eerste bombardement: lang had
men gehoopt dat de oorlog snel voorbij zou zijn. Alle
instanties werken mee aan een snelle oplossing. De
huizen moeten voor 15 december klaar zijn, maar
dan mag men de handen dichtknijpen.
In Alkmaar valt de keuze op het bouwen van perma
nente woningen aan de noordzijde van het station
vanwege de bereikbaarheid van Den Helder. Het
gaat niet om noodwoningen. De woningen zijn eerst
voor de Helderse vluchtelingen, daarna voor de Alk-
maarse bevolking. Dat de wijk ligt op het kruispunt
van station, gasfabriek en vliegveld Bergen met kans
op beschietingen wordt voor lief genomen. Al op 28
augustus 1941 is de grond bouwrijp. Stapels stenen
liggen op het bouwterrein. Het bouwplan Bergerhof
telt 400 woningen, maar NS en Conservenfabriek
Hoogenstraten claimen grond waardoor er slechts
254 woningen komen. Bouwbedrijf Van Saane
bouwt en beheert de woningen zelf. Er komt een
eigen beheerder en een eigen groenwerker. Huibert
van Saane is een eigenzinnige, bevlogen sociaal
bouwer en adviseur van Ringers. Het architecten-
paar J.W.H.C. Pot en J.F. Pot-Keegstra is de architect.
Provinciaal planologe Elze van de Ban is verantwoor
delijk voor de strokenbouw en het stratenplan is
getekend door de bekende Alkmaarse architect Van
der List. Tuinarchitect Mien Ruisch ontwerpt het
openbare groen, haar eerste grote klus. Van Saane is
een vooraanstaand CHU-er. Hij zorgt voor de karak
teristieke protestantse kleuterschool. In mei 1942 is
de oplevering van de Bergerhof, vertraagd door de
strenge winter en materiaalschaarste.
De Bergerhof is een moderne, karakteristieke wijk
met licht, lucht en ruimte. Daar zorgen de stroken-
bouw, het openbaar groen en de splitlevelbouw
voor. De woonkamers liggen op het zuidwesten,
zodat er een goede lichtinval en privacy is. De bewo
ners kijken niet bij elkaar in de kamer. Het poldertje
is niet opgehoogd. Vanwege het materiaalgebrek is
bijna automatisch gekozen voor de splitlevelbouw:
de huizen tellen zeven verdiepingen, de voorkant
ligt lager dan de achterkant. De hoge kelder onder
de woonkamer is schuur, kolenhok, wasdroger, en
schuilplaats bij beschietingen. De groenstroken zijn
opgehoogd bij de huizen, zodat je ook vanuit de
woonkamer naar buiten kunt. Door het centrale
trappengat is geen gang nodig. De huizen zijn 4
meter breed en 9 meter diep met veel ruimtes, die
alle klein zijn. Doordat op de bovenverdieping een
slaapkamer deels boven de woonkamer van de
buren staat, ontstaan om en om huizen voor kleine
en normale gezinnen. Voor de grote gezinnen zijn
de hoekhuizen die langer en breder zijn. De huizen
krijgen echte Bruynzeelkeukens. De kosten ervoor
worden bespaard door de zolders niet te betimme-
Drie straten van de Bergerhof in aanbouw
30
Kinderbuurtspelen in de Bergerhof op 27 juli. Foto J. Schoen, 1954. Collectie Regionaal Archief
ren. Bijzonder is dat elk huis wel een kleine
badkamer heeft.
De Bergerhof is een vroeg voorbeeld van Delftse
Schoolbouw: smalle kozijnen, vensters met roeden,
rode pannendaken en veel licht in huis, een reactie
op de Amsterdamse School die nu zijn 100-jarig
bestaan viert. De Papaverstraat is de hoofdstraat van
de Bergerhof. Deze loopt in flauwe bochten en geeft
het complex samen met de openbare grasvelden zijn
speelse gezicht.
DE EERSTE BEWONERS
De Bergerhof is een kindereldorado. Er wonen zo'n
600 kinderen. Buitenspelen is favoriet: touwtje
springen, hinkelen, tollen, fietsen, schuilhokkie
spelen, blaaspijp schieten en voetballen. Dat laatste
mag niet op de groene grasvelden in de wijk, wel op
het natte prikkellandje bij het spoor, een restant van
de eerdere spoorhaven. Vrouwen zijn huisvrouwen
en de mannen werken buitenshuis: ambachtslieden,
spoor- en postbeambten. Een aantal is treinforens
en werkt in Den Helder. Binnenshuis moeten de
bewoners voor elke wijziging toestemming hebben
van de beheerder. Er gelden strenge bewonersvoor
schriften: de vloeren mogen niet geverfd; de was
mag buiten uitsluitend met wegneembare droogrek-
ken worden gedroogd; dieren houden is verboden;
bergplaatsen en betimmeringen buiten aanbrengen
mag ook niet. De oorlog betekent een moeilijke start
voor de Bergerhofbewoners. Piet Snijders komt in
1942 als achtjarige in de Korenbloemstraat wonen
met zijn moeder en zijn drie broers. Zijn vader zit
in Engeland. "Ik weet nog van het slopen van een
trammetje en houten palen bij vliegveld Bergen die
voor de stook dienen. De palen worden door het
kelderraam gestoken en dan in de kelder afgezaagd.
Paard en wagen brengen het zure Duitse brood naar
het Duitse Vliegveld Bergen over de Kruseman van
Eltenweg. Twee man op de bok. Soms lukt het om
aan de achterkant een brood te pikken.". Straatlan
taarns ontbreken. Wel is de gaarkeuken van Hoogen
straten om de hoek. Onderduikers onderbrengen
in de Bergerhof gaat moeilijk. Alle huizen zijn gelijk
en er wonen ook NSB-ers in de wijk. De Bergerhof is
een woonwijk te midden van de industrie: conser
venfabriek, slachthuis en het goederenemplacement
31
