IDi
HUI
vm
Iv«
1
Rijper kerk. Hij zou tevens het waterschaps-
raam (1687) in de Oostzijderkerk van
Zaandam hebben geschilderd.
Ten slotte weten we dat Sparreboom niet
uitsluitend op glas schilderde. Hij
beschilderde namelijk in 1690, dus op
gevorderde leeftijd, nog vier ornamentale
vakken van het houten gewelfvan de Grote
Sint Laurenskerk in zijn woonplaats
Alkmaar. Hij ontving hiervoor honderd
gulden.
Het Alkmaarse wapenraam pronkt op een
prachtige plaats in de kerk van De Rijp, in
het midden van het koor tussen de glazen
van de zes andere steden van het
Noorderkwartier. Dit had Alkmaar te
danken aan haar status. Bij stemming in
de Staten van Holland mocht een vertegen-
woordiger van deze stad namelijk als eerste
van het Noorderkwartier zijn stem
uitbrengen. Hierna volgde Hoorn, daarna
Enkhuizen, en verder na elkaar in vaste
volgorde: Edam, Monnickendam,
Medemblik en als laatste Purmerend.
Deze vaste hiërarchie speelde een grote rol
voor de vroedschap van Alkmaar, ook bij
het schenken van wapenramen. Want
hoewel bijzonder goedgeefs, wel gold
hierbij steevast de voorwaarde, dat het
Alkmaar-raam in de kerk de belangrijkste
plaats kreeg. Zo lezen we bijvoorbeeld in
het resolutieboek bij schenking van glazen
aan Ilpendam in 1657: 'Mits dat de stadt
haer rang wort gelaeten'. Wanneer men
niet aan deze eis voldeed, werd de
opdracht ingetrokken.
In De Rijp werd aldus het Alkmaarse
wapenraam op de belangrijkste plaats in
het midden, tussen de overige ramen van
de steden van het Noorderkwartier
geplaatst. Het raam van Hoorn volgde dan
als tweede, voor de toeschouwer links van
Alkmaar, en het Enkhuizer raam rechts
van Alkmaar. Daarna links van Hoorn het
wapenraam van Edam, rechts van
Enkhuizen dat van Monnickendam en
geheel links het geschonken raam van
Medemblik en uiterst rechts uiteindelijk
dat van de laatste stemhebbende stad,
Purmerend.
De vaste rangorde werd dus overal
toegepast. Ook elders in de kerk van De
Rijp, op het grote allegorische raam van de
'Vrede van Munster' ontwaren we dezelfde
serie stedenwapens, in klein formaat. Hier
verschijnt het wapenschild van Alkmaar
weer centraal, boven het gekroonde, ovale
wapenschild met twee gouden leeuwen
van de schenkers. Hiernaast zijn de wapens
van de overige steden boven elkaar
gerangschikt.
In de kerken van Edam en Schermerhorn
kunnen we vandaag de dag ook nog steeds
een zelfde serie wapenramen aanschouwen,
met het Alkmaarse raam pontificaal in het
midden.
Niet alleen neemt het raam een centrale
plaats in, ook de bijzondere bakstenen
tracering van het hoge, Gotische venster
trekt de aandacht. De spitsboog is versierd
met motieven van visblazen, waarvan drie
roterend binnen een cirkel. Dit is uniek
voor deze kerk.
Wat echter het meest opvalt, is het grote
gebrandschilderde stadswapen met de
burcht in het midden van het raam.
Volgens J.C.M. Cox in Machtig en prachtig
tl
TT
lt^
Alkmaar is de burchttoren hoogstwaar
schijnlijk geïnspireerd op het grafelijke
kasteel Torenburg. Dit kasteel met torens
en kantelen sierde al vroeg het zegel van de
stad Alkmaar. Een gestileerde versie
hiervan verscheen vanafcirca 1540 als
burcht met kantelen en een valdeur op een
rood wapenschild. Na 1573, het ontzet van
Alkmaar, werd het wapen getooid met of
omringd door een lauwerkrans. De
officiële bevestiging van het stadswapen,
met als schildhouders twee rode leeuwen,
dateert van z6juni 1816. De rode leeuwen
houden doorgaans hun kop naar het
wapen gericht, maar Sparreboom bedacht
een variatie en schilderde de leeuwenkop
pen naar achteren gekeerd.
Het Alkmaarse stadswapen in de kerk van
De Rijp is omgeven met geschilderd,
stenen rolwerk. De glasschilder plaatste
zijn handtekening op de linkerkrul van het
ornament. De letters van zijn voornaam CJ
door elkaar geschreven, dan Spar Fecit
Sparreboom heeft het gemaakt). De
leeuwen staan met één achterpoot op de
krul, terwijl ze het wapen en de lauwer
krans met hun voorpoten vasthouden. Ze
kijken dreigend naar achteren om
eventuele belagers af te weren. Het wapen
met ornamenten is op een geschilderde
stenen sokkel geplaatst. Deze dient tevens
De apsis van de
Grote Kerk met het
Alkmaarraam
pontificaal in het
midden.
FotoJ. van Zanten
DE STADT HAER RANG
4 Oud Alkmaar 2015
HET WAPEN VAN ALKMAAR
■H
I
wm
Hls
Het wapen van
Alkmaar met de
burcht, vast
gehouden door
leeuwen.
FotoJ. van Zanten
Oud Alkmaar 2015
