Oud Alkmaar
f
Alkmaarse wapenramen in De Rijp
Inhoudsopgave
Bij hoog en bij laag?
Janneke van Zanten-van Wijk
De koopmansstad Alkmaar had in de
zestiende en zeventiende eeuw een
voorname functie als centrale marktplaats
voor dorpen en steden in een streek vol
grote vernieuwingen. Als gevolg van
verbetering van de waterstaatkundige
situatie en de drooglegging van de
Beemster, het Schermeer en het Starnmeer
ontwikkelden omliggende dorpen zich
meer en meer. Hierdoor ontstonden naast
oude handelscontacten ook nieuwe
markten voor Alkmaar. Om de band te
bevorderen gafde vroedschap (het bestuur)
van Alkmaar onder meer subsidies voor
nieuwbouw en verbouw van kerkgebouwen
in de groeiende dorpen. De kerk kreeg
daarbij dikwijls een fraai raam met daarop,
groot gebrandschilderd, het stadswapen
van Alkmaar. Het bestuur van Alkmaar
hield zich zodoende al vroeg bezig met
'citymarketing'. Het schenken van
wapenglazen werd algemeen gebruik
onder de steden, maar ook hoofdingelan
den, gilden, particulieren en zelfs de Staten
van Holland lieten zich hierbij niet
onbetuigd. De vroedschap van Alkmaar
betoonde zich hierbij zeer ruimhartig,
want tussen 1579 en 1689 kregen minstens
vijfenveertig kerken, meest in Noord
Holland, een gebrandschilderd
wapenraam. De Rijp ontving maar liefst
tweemaal zo'n fraai glas uit Alkmaar.1
De Rijp werd in de eerste helft van de
zeventiende eeuw met zijn haringvloot
van zo'n 70 a 80 buizen en daarbij
behorend de scheepsbouw en aanverwante
industriële activiteiten, een zeer welvarend
dorp. Als gevolg hiervan nam de bevolking
toe en in het dorp verrees voor de
katholieke gelovigen in 1529 een grote,
stenen kerk. Ruim een eeuw later werd dit
gebouw aangepast als hervormde kerk,
met een nieuw koor, een dwarsschip en een
toren op de kruising. Bij deze verbouwing
ontving de kerk wapenramen van diverse
steden, waaronder Haarlem en Alkmaar
(1639).
Het eerste Alkmaarse raam in de kerk van
De Rijp moet bijzonder fraai zijn geweest,
want het werd vervaardigd door de
begaafde glasschilder Jan Maartenszoon
Engelsman. Engelsman was in 1593
geboren in Hoorn en verhuisde naar
Alkmaar, waar hij in 1654 overleed. Het
stadsbestuur was ongetwijfeld ingenomen
met deze glasschilder, die zijn talenten al
omstreeks 1633 had bewezen met een
verfijnd raam met het Alkmaarse wapen
voor de slotkapel van Egmond aan den
Hoef. Vijfjaar later werd de kerk te
Etersheim (bij Oosthuizen) door hem voor
zien van een raam geschonken door
Alkmaar. In 1639 was Engelsman druk
Jaargang 39, nummer 1 - 2015
1 Janneke van Zanten - van Wijk
Alkmaarse wapenramen in De Rijp
10 Harry de Raad
Het klooster van de minderbroeders
15 Marlies ten Berge
Geschiedenis op straat
24 Alkmaar varia
26 Verenigingsnieuws
Oud Alkmaar is een uitgave van de Historische
Vereniging Alkmaar. Het tijdschrift verschijnt
drie keer per jaar. Oude nummers zijn te koop via een
e-mail naar info@hvalkmaar.nl.
Redactie
Marlies ten Berge, Gerard Dekkers, Jan Drewes,
Eelkje Knol, Lisa Oskamp
Redactieadres
Kopij voor Oud Alkmaar en te bespreken publicaties
zenden aan: Redactie Oud Alkmaar, p/a Historische
Vereniging Alkmaar, Nassaulaan 43, 1815 GJ Alkmaar,
of naar redactie@hvalkmaar.nl
Opmaak
Greyfish Grafische Vormen, Alkmaar.
Druk
Krijgsman Drukwerk, Alkmaar.
Historische Vereniging Alkmaar.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de Historische Vereniging Alkmaar.
OMSLAG
Voor: Uitsnede van een kaart van Kennemerland en
West-Friesland uit 1630, gedeeltelijk ingekleurd.
De Heerhugowaard en de Schermer zijn nog niet
drooggelegd. Collectie Regionaal Archief
Achter: Reconstructietekening door C.W. Bruinvis uit ca
1860 van de Minderbroederskerk met omgeving.
Op 18 november dit jaar is er
weer een Puienprijsuitreiking.
Er is voldoende gebouwd in de
afgelopen twee jaar. De jury
ontwerpt een 'shortlist' van de
belangrijkste kandidaten. De
komende maanden zijn nodig
voor nader onderzoek: wat is er
precies ver- of gebouwd en door
wie, hoe zag het er vroeger uit en hoe de vernieuwing
te waarderen. Leuke klus.
Tegen deze achtergrond van veelal particuliere
stadsverbetering zien we met lede ogen aan wat voor
keuzes het stadsbestuur soms maakt. De plaatsing van
de vuilcontainers pal voor onze mooiste monumenten
roept verbazing op. Wij hebben B&W al in het vorige
college voor dit effect gewaarschuwd en alternatieven
aangedragen.
De maximale bouwhoogte, die in het centrumbestem
mingsplan bij nieuwbouw is toegestaan, is een andere
bron van zorg. De uitstraling van de naastgelegen
monumenten is in het geding. Wij deden het stads
bestuur het aanbod te inventariseren wat de meest
kwetsbare plekken zijn en stelden een oplossing voor
betere bescherming voor. Zie onze open brief op onze
website, 'Bouwhoogte in het centrum'. We zijn
benieuwd naar de reactie. De actualiteit van ons werk
kunt u volgen op onze website, op Facebook en Twitter.
Dit gezegd hebbend over onze monumenten zijn er nog
genoeg andere redenen om in het nieuwe voorjaar met
een 'historische' blik naar buiten te willen. Zie onze
wandelingen achterin de agenda. De artikelen in deze
aflevering van Oud Alkmaar nodigen u uit om ook zelf
op pad te gaan in Groot-Alkmaar en te ontdekken
wat onze auteurs schrijven over een Alkmaars
gebrandschilderd raam, over de historie in het plaveisel
en over een vroegere begraafplaats.
Let u ook op de aankondiging van de Pinksterdrie-
excursie op 26 mei? Eerst natuurlijk onze
jaarvergadering met de uitreiking van de Oud
Alkmaarprijs, op 15 april. Dan gaan we u ook vertellen
hoe we dit jubileumjaar verder inkleuren. Let op
9 september!
Leen Spaans
Tussen de twee huidige fusiepartners Alkmaar en De Rijp bestond al vroeg een vriend
schappelijk contact. Zo schonk het bestuur van Alkmaar in de zeventiende eeuw tot twee
maal toe een gebrandschilderd wapenraam aan de kerk van De Rijp.
HET WAPENRAAM VAN ENGELSMAN
Verspreidingskaart
van Alkmaarse
glasschenkingen
tussen 1579-1673.
Oud Alkmaar 2015 1
