L
&3E
gevonden hebben, en zelfs dat niet
helemaal.
Later bleek dat de torenfundamenten
veel groter waren: er waren niet twee maar
wel vier van dergelijke metselblokken. Dat
bleek niet uit de opgravingen, maar werd
ontdekt bij later archiefonderzoek. Er was
namelijk al eerder gegraven: bij de bouw
van het ROG in 1895 werd ook een kelder
aangelegd en daarbij was men gestuit op
zware torenfunderingen. Deze moesten
grotendeels verwijderd worden, maar
ze werden door de uitvoerder toen wel
nauwkeurig opgemeten en deze
verslaglegging is bewaard gebleven in het
archief(maar was bij de opgraving van
1970 niet bekend). De afmetingen bleken
ronduit indrukwekkend. De steunberen
niet meegerekend was de torenfundering
v
yy y y
maar liefst 15 meter breed. Hij bestond
uit vier enorme blokken metselwerk onder
de hoeken van de toren, met smalle
openingen ertussen. Het was de fundering
die hoorde bij het nieuwe kerkontwerp van
1470, nadat de oude toren was ingestort
en de kerk afgebroken. Van een dergelijk
grondplan zijn niet veel parallellen te
vinden. De Alkmaarse torenfundering is
van buitengewone proporties! De toren
zou echter nooit gebouwd worden. Later is
een kloostergebouw over deze onvoltooide
torenfundering heen gezet en nog later
dus het ROG.
Toch jammer, nu heb je een markering
in de straat die aangeeft hoe de toren had
moeten worden en blijkt het maar de
halve toren aan te geven. En dat terwijl
het hier gaat om een van de grootste
torenfunderingen van Nederland!
Omdat in 2004 verlichting en boomgaten
werden aangelegd werd toen ook een plan
ingediend om de torenfundering wat beter
uit te tekenen. Het ging echter niet door:
de sierbestrating rond de Grote Kerk ligt
namelijk in cement gevat om te
voorkomen dat stenen gelicht worden en
verdwijnen. Het zou daarom te veel werk
zijn en dus te duur. Jammer, want het zou
kunnen laten zien dat ze in Alkmaar de
grootste kerktoren van Nederland hadden
willen bouwen.
Ook bij het Waaggebouw vinden we een
aanwijzing van archeologisch onderzoek
uit ongeveer dezelfde tijd. In de veertiende
eeuw stond op deze plek de Heilige
Geestkapel, naast het gasthuis dat bestemd
was voor de opvang van arme reizigers. Het
was een gotisch gebouw waarvan grote
delen nog steeds zijn terug te vinden in het
latere Waaggebouw. In 1558 werd aan de
zuidkant van de kapel een weeghal
gebouwd voor het wegen van allerlei
marktgoederen. Toen Alkmaar in 1572 de
kant van de Opstand koos en protestants
werd, verviel de godsdienstige functie van
het gebouw en bijna tien jaar later
schonken Willem van Oranje en de Staten
van Holland aan Alkmaar het waagrecht
als dank voor de bij het beleg van 1573
betoonde dapperheid. De hele kapel kon
nu mooi als waag dienen. Het priesterkoor
van de kapel werd voor zover nodig
afgebroken en tot waaghal omgebouwd.
De ronde koorsluiting werd rechtgetrokken
en met één travee verkleind. Het werd
vervangen door de rijk versierde voorgevel
in renaissancestijl uit 1582 die we nu nog
kunnen bewonderen.
In oktober 1977 werd door Cordfunke
archeologisch onderzoek gedaan naar de
bouwgeschiedenis van de Waag. Bij die
gelegenheid werd de fundering van de
koorsluiting van het voormalige Heilige
Geesthuis gevonden. Deze bleek zeer zwaar
gefundeerd in de kleibodem, aan de
buitenzijde was een versnijding van maar
liefst 17 lagen toegepast. Aan de binnen
zijde was dit niet het geval. Het bleek
mogelijk, zo schreefCordfunke zelf, aan de
hand van de binnenmaten de afmetingen
van de koorsluiting met een grote mate
van nauwkeurigheid te reconstrueren:
"Met zekerheid is vastgesteld dat de
H. Geestkapel een vijfzijdige koorsluiting
heeft gehad, die met steunberen op de
hoeken was versterkt." De fundamenten
van het koor werden met zand afgedekt en
de vondst werd blijvend gemarkeerd: aan
de oostkant van de Waag vinden we in de
bestrating de vorm terug van het koor van
de oude kapel van dat gasthuis. Daarmee
laat het zien hoe het vroeger geweest is.
De eenentwintigste eeuw bracht nieuwe
opgravingen en nieuwe mogelijkheden. In
juni 2006 werd ten behoeve van de
herinrichting van de Bierkade en een deel
van de Wageweg de oude bestrating
verwijderd en vervangen door asfalt.
Daarbij werd bij de Wageweg een opmer
kelijk zware fundering gevonden.
Archeologisch onderzoek bracht aan het
licht dat het om een oude stadsmuur ging.
Dit was onverwacht, want in 1952 was hier
ook al een stadsmuur gevonden: deze is
nog steeds als een soort tuinmuur van het
Victoriepark aanwezig. Er bleken dus twéé
muren te zijn in plaats van één!
De in 2006 gevonden stadsmuur behoorde
bij de eerste vestingwerken rond de
oostelijke binnenstad en is aangelegd
omstreeks 1528. De bijbehorende vestgracht
Detail van
plattegrond van
de Grote Kerk, uit
S. Baetsen: Graven
in de Grote Kerk
2001p. 55
van de toren.
Foto M. ten Berge
WAAGGEBOUW
36 Oud Alkmaar 2014
DE OUDE STADSMUUR
"Het Heilige
Geesthuis met het
ongew: Gasthuis
naar eene teekening
van omstreeks
1558". Prent van
C.W. Bruinvis,
ca 1870. Collectie
Regionaal Archief
/JU /hi/iö&jthkJ*
t/j/i ttfju Jtincf f ti fjO f.
Oud Alkmaar 2014 37
