glasnegatieven waarop geüniformeerde
leden van de Kriegsmarine, Wehrmacht en
SS zijn vereeuwigd. Sophie memoreerde in
1993 dat bovendien veel klanten reproduc
ties van foto's bestelden van omgekomen
familieleden. En bij problemen met de
aanvoer van elektriciteit kon Tonny de
kennis van daglichtfotografie inzetten die
ze van haar vader had geleerd, zo merkte
een journalist kort na de oorlog op. De
studio deed goede zaken en het 'instru
mentarium' kon na de bevrijding worden
vernieuwd en aangevuld.
In de collectie persoonlijke documenten
die de gezusters na de dood van Sophie in
1993 aan het Stedelijk Museum Alkmaar
hebben nagelaten, bevinden zich geen
bedrijfseconomische of financiële
gegevens. Het aanwezige materiaal biedt
daarom niet de mogelijkheid te duiden hoe
winstgevend ofsuccesvol de onderneming
van de dames Vlaanderen is geweest. Feit
is, dat Tonny Vlaanderen tot aan haar
zeventigste heeft doorgewerkt in de studio,
in 1972 sloot het atelier zijn deuren.
De aanwezigheid van de gezusters
Vlaanderen in de lokale en later ook
landelijke media, begon pas vanafde jaren
zestig, in feite dus tijdens de najaren van
het bedrijf. En pas na de pensionering van
de dames lijken ze in de jaren '80 en '90 te
zijn uitgegroeid tot bekende Alkmaarse
types die ook buiten de gemeentegrenzen
de aandacht trekken. Twee thema's
kunnen aangewezen worden als leitmo-
tiven in de media-aanwezigheid van de
zusters: ten eerste nostalgie en ten tweede
hun huwelijkse staat.
Een constante factor in de berichtgeving
over de gezusters Vlaanderen is het
nostalgisch discours, waarin de 'dames' en
hun woning en atelier worden gezien als
een verbintenis met een positiefgewaar-
deerd, maar vervlogen verleden. Tijdens
een interview in 1960 doemt in de ver
beelding van de verslaggever van de lokale
krant een deftig fin-de-siècle Alkmaar op,
hoort hij weemoedig het geratel van
koetsen en ziet hij statige herenhuizen
opdoemen. De journalist beschouwt de
dames als de 'laatste vertegenwoordigers
van een bepaalde klasse in Alkmaar. In
hun houding en omgangsvormen bewaren
zij een distinctie, die niet meer van deze
tijd is.' Een artikel uit 1979 meldt dat de
dames rechtstreeks afkomstig zijn uit het
victoriaanse tijdperk. In 1991 wordt hun
atelier beschreven als 'museum op zichzelf'.
Niet alleen de lokale pers besteedde met
enige regelmaat aandacht aan de dames
Vlaanderen, ook landelijke media portret
teerden de zusters meermaals, en steeds
weer riepen ze een geromantiseerd
verleden op. In 1979 maakte de TROS
opnamen in het huis en de studio
Vlaanderen voor een aflevering in de serie
'Kunstig. Over kunst en kunstenmakers'
met de uitzending 'Van pose tot werkelijk
heid. Fotografie in Nederland van
1880-1950'.' Dezelfde omroep vulde in 1980
twee uitzendingen met een vraaggesprek
van Kees Brusse met Tonny en Sophie
Vlaanderen. Tijdens dit interview werd
volop ingegaan op 'Alkmaar rond 1910',
waarmee het nostalgische thema weer
volop aandacht kreeg.6 Volgens de
Alkmaarse Courant kwamen op de
uitzendingen reacties uit het hele land. In
1989 ontdekte de NCRV de dames. Eerst
waren ze te gast in het op oudere luiste
raars gerichte radioprogramma Studio 55.
Hun grootste faam in de nationale media
kwam in 1993 met een optreden in het
programma 'De stoel'. Hierop volgden
later ook portretten in (Amsterdamse)
kranten met landelijke verspreiding zoals
De Telegraafen Het Parool.
Een motiefdat steevast terugkeert is de
speciale verhouding van de studio
Vlaanderen met de Cadettenschool, die
tussen 1893 en 1924 was gevestigd in
Alkmaar. Dit was een militaire vooroplei
ding tot officier voor jongens die naar de
Militaire Academie wilden. Vanwege het
hoge schoolgeld trok de school vooral
recruten uit betere kringen. Tussen het
beperkte aantal glasnegatieven van
Leonard Vlaanderen dat nog bewaard is in
de fotocollectie, zijn meerdere afbeeldingen
terug te vinden van jonge militairen in vol
ornaat. Toen in 1953 een reünie werd
gehouden van de cadetten, liep de route
van de optocht opzettelijk langs het atelier
Vlaanderen. De lokale krant schreef dat het
atelier Vlaanderen in het verleden had
gefungeerd als een soort huiskamer voor
de cadetten, een vaste hangplek waar ze
terecht konden voor een praatje en een kop
Lidmaatschaps
kaart van Tonny
van eenfotografen-
vereniging.
NOSTALGIE
14 Oud Alkmaar 2013
Foto naar glas
negatief. Collectie
Stedelijk Museum
Alkmaar
CADETTENSCHOOL
Oud Alkmaar 2013 15
