II
In de berichtgeving over de dames
Vlaanderen in de media werd steeds
opnieuw aandacht besteed aan het feit dat
ze werkten in een lange familietraditie, die
meer dan een eeuw terug voerde. De
jubilea in 1947 en in 1967 werden
uitgebreid gevierd en ook in de lokale pers
gememoreerd. Deze eerbiedwaardige
stamboom van drie generaties Alkmaarse
portretfotografen gaf de studio een positief
aura van vakmanschap en traditie. Dit
werd dan ook volop gecultiveerd in haast
iedere media-uiting over de dames.
Het fotoatelier van Tonny en Sophie
Vlaanderen kende inderdaad een respecta
bele voorgeschiedenis. Hun grootvader
Pieter Vlaanderen (1840-1878), geboren in
Amsterdam, ging in de hoofdstad in de leer
bij de fotograafJohannes Hulk, die sinds
circa 1860 het fotoatelier 'De Rembrandt'
runde. Hulk had een kunstopleiding
gevolgd, hij had een handel in 'schilder- en
teekenbehoeften' en ging zich toeleggen
op de nieuwe techniek van fotografie toen
deze gedurende de jaren 1860 aan popular
iteit won. Pieter Vlaanderen werd compag
non in 1864, maar de samenwerking werd
al na drie jaar beëindigd, toen Pieter op 6
mei 1867 zijn eigen atelier opende in
Alkmaar, eveneens 'De Rembrandt'
genaamd.3 Aanvankelijk vestigde hij zich
op Verdronkenoord D34, maar kennelijk
gingen de zaken zo goed dat hij zich een
perceel aan Verdronkenoord 95 kon
veroorloven met een grotere tuin, zodat hij
zijn daglichtstudio kon uitbreiden.
Indertijd was daglicht onontbeerlijk voor
een fotostudio. In 1873 associeerde
Vlaanderen zich met een compagnon,
Camille Steensel van der Aa, een van
oorsprong Belgische fotograaf. Deze zette
na Pieters dood in 1878 de zaak voort
samen met weduwe Vlaanderen, Teuntje
Molenberg. Zij hertrouwde met Jacques
Chrispijn, die per 1884 medefirmant in het
bedrijfwerd. Het atelier, dat in ruim een
eeuw tijd nog regelmatig zou verhuizen,
werd verplaatst naar de Langestraat.
Het bedrijfwas ook actiefin de regio.
Gedurende bepaalde periodes in het jaar
waren er tijdelijke filialen in Den Helder,
Hoorn en Schagen. Vermoedelijk was dit
bij speciale gelegenheden zoals markten,
kermissen of andere evenementen die een
menigte trokken. Overigens baatten
Vlaanderen en hun compagnons niet de
enige fotostudio van de stad uit. Uit de
adresboeken van de stad Alkmaar blijkt dat
steeds meerdere fotografen in de stad actief
waren.4
Pieter Vlaanderens zoon Leonard (1871
1941) leerde de beginselen van het vak bij
Steensel van der Aa en vertrok naar
Amsterdam om als retoucheur te werken
in de studio's van M. Buttinghausen en
daarna Willy Zimmermann. Hij keerde
terug naar zijn geboortestad en op 31 juli
1902 opende hij zijn eigen Alkmaarse
studio. Na verschillende verhuizingen
kwam het atelier in 1934 terecht op Oude
Gracht 289, waar Leonards dochters Tonny
en Sophie tot aan hun dood zouden wonen.
Een advertentie uit 1933, geplaatst net voor
de drukke periode rond Sinterklaas,
vermeldt dat de studio tot negen uur
's avonds geopend is, kennelijk werkte
Leonard inmiddels (allang?) met
kunstlicht. De fotograaf was volgens deze
advertentie 'aan huis te ontbieden, ook
buiten de stad'.
Naar eigen zeggen werkten zijn dochters al
op jonge leeftijd bij hem in de zaak.
Aanvankelijk ontvingen ze klanten,
brachten bestellingen rond en verkochten
prentbriefkaarten in de wachtkamer. Al op
12-jarige leeftijd bekwaamde Tonny zich
in het retoucheren van glasnegatieven. In
1923 werd Leonard Vlaanderen ziek en
werden Leonards echtgenote Guurtje
Twisk en zijn dochters verantwoordelijk
voor de bedrijfsvoering. In 1938 adver
teerde Tonny Vlaanderen onder eigen
naam voor het ontwikkelen en afdrukken
van films.
In 1939, nog voordat hun vader stierfin
1941, werd het bedrijf overgeschreven op
naam van beide gezusters. De zaak werd
opnieuw ingericht voor de heropening in
Fotografis^li Atolier „Rembrandt".
LEONARD VLAANDEREN,
november 1940 en beloofde afdrukken in
'de meest moderne tinten: van groendruk
via velours (bruin-zwart) tot zwart toe.'
Paradoxaal genoeg bleken de oorlogsom
standigheden voor de beide zusters ideaal
om een onderneming op te starten.
Terugblikkend in 1967 stelde Tonny dat
het nooit meer zo druk was geweest als in
die jaren. Alleen al voor de verplichte
persoonsbewijzen had iedereen een pasfoto
nodig, en ook lieten in deze tijd veel
klanten zich fotograferen om een kiekje op
te sturen naar familieleden die in Duits
land werkten. Ook Duitse militairen lieten
zich portretteren in de studio Vlaanderen,
wellicht om hun beeltenis naar het
thuisfront te sturen, zo blijkt uit de vele
Gevelwand Mient
met op de voor
grond de Gewelfde
Stenenbrug, ca.
8888, door atelier
'de Rembrandt'
van P. Vlaanderen
C. van der Aa.
Collectie Regionaal
ArchifAlkmaar
EEN EEUW ATELIER VLAANDEREN
12 Oud Alkmaar 2013
LEONARD VLAANDEREN
EIGEN BEDRIJF
IIimI 1 i— iJwrlogrwd, 'J'l.
BUM «Om v-c U
I Pwirttte^ f
Üudcgrjichri zot.
(Limb.- diil.l.
Adresboek 1903.
Collectie Regionaal
ArchifAlkmaar
i! Poniftli" 1
Lid van de
Kriegsmarinefoto
naar glasnegatief.
Collectie Stedelijk
Museum Alkmaar
Oud Alkmaar 2013 13
