nis woonde hij in 1517 in Brugge, en kon
dus helemaal niet in Alkmaar geweest zijn.
Zo zijn nog wel meer voorbeelden te vinden
van gerechtelijke souplesse. Ook overlegde
de schout altijd met schepenen of burge
meesters over toepassing van pijnbank en
dergelijke. Daar werd in de praktijk, die we
bijvoorbeeld uit Amsterdam kennen, toch
maar spaarzaam gebruik van gemaakt. Hoe
dan ook, deze onbevredigende gang van
zaken bleef bestaan tot aan de Franse tijd.
Het was namelijk Filips II die in 1578, drie
jaar voordat hij afgezworen zou worden als
souverein, probeerde met de 'Criminele
ordonnantiën' daarin verbetering te
brengen, maar de opstandige gewesten,
waaronder Holland, moesten van hem
natuurlijk niets hebben. Zo bleef alles bij
het oude, te meer omdat stadsbesturen -
waarvan de schepenbanken deel uitmaak
ten - er veel te huiverig voor waren iets van
hun autonomie te verliezen.
Als we kijken naar de overtredingen en mis
daden die mensen in Alkmaar voor het
gerecht brachten in deze periode, dan gaat
het in de eerste plaats om allerlei vormen
van diefstal en overtredingen van stadskeu
ren waarvan men materieel voordeel ver
wachtte. De meeste dieven hadden het
voorzien op kleding en textiel dat uit
huizen of van de waslijn geroofd werd. In
totaal werden 62 personen (40%) daarvoor
veroordeeld. Vervolgens is er de categorie
van agressief gedrag, variërend van uitschel
den en bedreigen tot mishandelen.
Daarvoor werden 40 mensen (26%) opgepakt
en gevonnist. Verder zijn er nog twee
mannen die voor doodslag terecht stonden
en vier die onbekende maar zware misda
den hadden begaan, want ze werden ont
hoofd. Dus twee, misschien wel zes maal
moord of doodslag in 40 jaar, op een bevol
king van zo'n 5000 of 6000 inwoners. Is dat
veel Het is in elk geval veel meer dan
tegenwoordig, en misschien wel heel veel
meer dan nu omdat de kans om gepakt te
worden voor een dergelijk vergrijp toen
heel klein was. In het Amsterdams Archief
bestaan naast gerechtelijke dossiers ook
lijkschouwingsrapporten. Daaruit heeft
men kunnen afleiden dat het aantal
mensen dat door geweld om het leven
kwam meer dan 10 keer zo groot was als het
aantal doodslagers dat voor de rechters
kwam!
Verreweg de grootste groep misdrijven en
overtredingen is economisch van aard, dat
wil zeggen dat de gedaagden geld of ander
materieel voordeel hoopten te verkrijgen
van hun daad. In totaal 59 vonnissen
werden hier over uitgesproken, exclusief de
24 bedelaars waarover straks.
Accijnsontduiking, het gebruik van onge
ijkte vaten e.d. en vuilstort in de grachten
werd 8 keer veroordeeld, zijnde overtreding
van de stadskeuren, hoewel niet met zo veel
woorden altijd geformuleerd. Omstreeks 50
correcties werden voor allerlei diefstallen en
berovingen uitgedeeld. Zilverwerk uit
kerken was een lucratieve maar levensge
vaarlijke buit, want van de vier keer dat dit
werd geconstateerd leidde dat drie keer tot
een doodvonnis. Ook werd twee maal succes
geboekt tegen rondtrekkende bendes,
althans enkele leden hadden de pech gegre
pen en gevonnist te worden. Alleen de
zwaarste straffen waren dan goed genoeg
om aan te geven hoe de rechters over zulke
lieden dachten. Inbraak in huizen of geweld
tegen personen werd altijd als een zeer ver-
5B55SB
6B8eiasi#66si6a8ss6
MISDRIJVEN EN OVERTREDINGEN
74
Oud Alkmaar 2011
