Misdaad en straf in Alkmaar in
de zestiende eeuw
Maarten Müller
In het Regionaal Archief Alkmaar bevindt zich een zogenaamd 'Correctieboek', waarin
vonnissen van het Alkmaarse schepengerecht voorkomen uit de eerste helft van de
zestiende eeuw.
In het voorjaar van 1552 werd een zekere
Jacob de Vlaming, die in voorlopige hechte
nis in de Alkmaarse gevangenis zat, mis
handeld door Jaepgen Dienaer. Diezelfde
Jaepgen beroofde een paar dagen later,
samen met zijn vriendin Mary, een bezoe
ker uit het Brabantse Hasselt van zijn
mantel en geldbuidel. Deze liet het er niet
bij zitten en beklaagde zich bij de burge
meesters met de uitroep: "Is dit een stadt
van justitie off van gewelt?".
Gelukkig werden de onverlaten gepakt en
voor het schepengerecht gebracht. Wie zou
denken dat er nu bloed ging vloeien, heeft
het mis. De man werd tot vijfjaar verban
ning en 25 karolusgulden veroordeeld, de
vrouw tot één jaar en 15 gulden plus onkos
ten. Naar de normen van die tijd was dat
een mild vonnis, en ik denk dan ook dat we
'dienaer' moeten interpreteren als
'schoutsdienaar', want dat verklaart tegelijk
zijn aanwezigheid in de gevangenis. De
schout zal dus voor zijn dienaar niet zo'n
zware straf hebben geëist bij de schepenen.
In zoverre is het dus ook weer een voor de
vroegmoderne tijd typerend vonnis, want
vriendjespolitiek was doodnormaal.
We kennen dit vonnis en de eraan vooraf
gaande misdrijven uit een verzameling van
ongeveer 160 uitspraken van het Alkmaarse
schepengerecht, bekend als het
Correctieboek. Daarin zijn alle 'correcties',
zoals opgelegde straffen toen werden
genoemd, uit de periode 1517 -1557 opgete
kend. Helaas zijn uit de tijd daarvoor en de
periode daarna tot ver in zeventiende eeuw
geen vonnissen overgeleverd. In de regel
was zo'n vonnis maar heel kort, een halve
bladzijde of zo. Er kwam nog geen proces
verbaal in voor wat pas in de loop van de
zeventiende eeuw gebruikelijk werd. Wel
werden altijd de namen van de gedaagde,
zijn of haar herkomst en beroep, het mis
drijf of de overtreding (hoewel dat een paar
keer ook wordt verzuimd) en de straf
vermeld. De schepenen lieten de straf zeer
gedetailleerd optekenen omdat daarin dik-
Het eerste vonnis
van 1517 uit het
Correctie boek.
pi hv.Ad/J
HET 'CORRECTIEBOEK'
^rrrf~Z*rt mvf try vttyo*** «*tr»"9<
Oud Alkmaar 2011 71