Misdaad en straf in Alkmaar in de zestiende eeuw Maarten Müller In het Regionaal Archief Alkmaar bevindt zich een zogenaamd 'Correctieboek', waarin vonnissen van het Alkmaarse schepengerecht voorkomen uit de eerste helft van de zestiende eeuw. In het voorjaar van 1552 werd een zekere Jacob de Vlaming, die in voorlopige hechte nis in de Alkmaarse gevangenis zat, mis handeld door Jaepgen Dienaer. Diezelfde Jaepgen beroofde een paar dagen later, samen met zijn vriendin Mary, een bezoe ker uit het Brabantse Hasselt van zijn mantel en geldbuidel. Deze liet het er niet bij zitten en beklaagde zich bij de burge meesters met de uitroep: "Is dit een stadt van justitie off van gewelt?". Gelukkig werden de onverlaten gepakt en voor het schepengerecht gebracht. Wie zou denken dat er nu bloed ging vloeien, heeft het mis. De man werd tot vijfjaar verban ning en 25 karolusgulden veroordeeld, de vrouw tot één jaar en 15 gulden plus onkos ten. Naar de normen van die tijd was dat een mild vonnis, en ik denk dan ook dat we 'dienaer' moeten interpreteren als 'schoutsdienaar', want dat verklaart tegelijk zijn aanwezigheid in de gevangenis. De schout zal dus voor zijn dienaar niet zo'n zware straf hebben geëist bij de schepenen. In zoverre is het dus ook weer een voor de vroegmoderne tijd typerend vonnis, want vriendjespolitiek was doodnormaal. We kennen dit vonnis en de eraan vooraf gaande misdrijven uit een verzameling van ongeveer 160 uitspraken van het Alkmaarse schepengerecht, bekend als het Correctieboek. Daarin zijn alle 'correcties', zoals opgelegde straffen toen werden genoemd, uit de periode 1517 -1557 opgete kend. Helaas zijn uit de tijd daarvoor en de periode daarna tot ver in zeventiende eeuw geen vonnissen overgeleverd. In de regel was zo'n vonnis maar heel kort, een halve bladzijde of zo. Er kwam nog geen proces verbaal in voor wat pas in de loop van de zeventiende eeuw gebruikelijk werd. Wel werden altijd de namen van de gedaagde, zijn of haar herkomst en beroep, het mis drijf of de overtreding (hoewel dat een paar keer ook wordt verzuimd) en de straf vermeld. De schepenen lieten de straf zeer gedetailleerd optekenen omdat daarin dik- Het eerste vonnis van 1517 uit het Correctie boek. pi hv.Ad/J HET 'CORRECTIEBOEK' ^rrrf~Z*rt mvf try vttyo*** «*tr»"9< Oud Alkmaar 2011 71

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Oud Alkmaar | 2011 | | pagina 17