Zandloper op het
toegangshek van de
begraafplaats als
symbool voor de
vergankelijkheid
meestal aan de noordzijde van het kerkhof,
dat toen nog onmiddellijk rond de kerk of
de kloostergebouwen lag. Deze plek, waar
weinig zon kwam, was het minst geliefd
en velen geloofden dat hier demonen
huisden. Ook in Alkmaar bestond in de
zeventiende eeuw een dergelijke plek: "An
de noortzijde (des kerks) is 't kerkmeesters-
huys, alwaer nog seer veel oude brieven
bewaart werden voor de glasen van dit
huys leit een besonder kerkhof waer in
alleen menschen die haer selven verdaen
hebben,of die door 't geregt gedood
zijnde, de aarde gegunt wort, begraven
worden."3
Mensen die zich niet aan de kerkelijke
regels hielden plaatsten zich buiten de
katholieke gemeenschap en werd een
kerkelijke begrafenis ontzegd. In Hoorn
werd in 1524 zuster Agatha van het Maria-
klooster op een ongewijde plaats buiten
het kerkhof begraven. Zij had onder andere
de gelofte van armoede afgelegd en was
door de overste van het klooster aan
gesproken "wegens zaken die zij als eigen
bezat", maar zij ontkende. "Doch gestorven
zijnde had zij onder haar eenig geld en
andere dingen, die zij heimelijk zonder
iemands weten onder haar had gehouden."
Ze werd in ongewijde aarde buiten het
kerkhof begraven.4
Ook in de twintigste eeuw was dit ge
bruikelijk. Het niet nakomen van de vijf
geboden van de kerk, zoals het niet bij
wonen van de Eucharistieviering rond
Pasen, de Paasplicht, was een reden om
begraven te worden in ongewijde aarde.
Dan werd er soms "Non paschaus. In
ongewijde aarde" in het register van de
begraafplaats vermeld. Verder mochten
degenen die zichzelf doodden niet in
gewijde aarde worden begraven. Vertoon
van overspelig gedrag, openlijke homo
seksualiteit, lidmaatschap van de vrij
metselaars, de NSB, de Communistische
Partij, alsook de Sociaal Democratische
Arbeiders Partij (de SDAP) en lidmaatschap
van de socialistische vakbond het N.V.V.
(Nederlands Verbond van Vakverenigingen)
was een reden voor een graf in ongewijde
aarde. In 1918 vermeldde een lange
bisschoppelijke brief dat lidmaatschap van
een socialistisch getinte vereniging, die
het paradijs op aarde in plaats van in de
hemel predikte, uitsluiting van de
sacramenten betekende.
NIET GEDOOPT
Het sacrament van de doop speelde een
belangrijke rol. Kinderen die levenloos op
12 Oud Alkmaar 2008
