De krankzinnigenverzorging i
Alkmaar in de eerste helft van
ïpde eeuw
P. Smit
Inleiding
Vanaf 1849 speelde 'Meerenberg', ofwel het 'Provinciaal Geneeskundig Gesticht voor
Krankzinnigen' te Santpoort, een wezenlijke rol in de verpleging van uit de provincie
Noord-Holland afkomstige krankzinnigen, dus ook van die uit Alkmaar.1 Enkele jaren
geleden verscheen een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van Meerenberg tussen
1849 en 1994.2 In dat laatstgenoemde jaar kwam er een formeel einde aan deze 'provinciale
periode' in de krankzinnigenzorg. Volgens de thans geldende opvattingen moeten
krankzinnigen niet in gestichten worden opgeborgen, maar zoveel mogelijk in de
maatschappij worden geïntegreerd. In de loop van 2002 werden dan ook de laatste
patiënten uit Meerenberg naar elders overgebracht.
Het leek ons interessant een nader onderzoek in te stellen naar de krankzinnigen
verzorging in Noord-Holland, in het bijzonder met betrekking tot Alkmaar, in de
periode vóór de oprichting van Meerenberg.
Opvang van krankzinnigen in de eerste helft van de 19de eeuw
Bij Koninklijk Besluit van 11 april 1818 (het zogenaamde 'Menschlievend Besluit') werd
vastgelegd dat het tot een van de taken van de overheid behoorde het lot van
krankzinnigen in daartoe bestemde inrichtingen te verbeteren. Tot die tijd werden hun
opvang en verzorging als een taak van het lokale bestuut beschouwd, terwijl de
mogelijkheden voor een daadwerkelijke behandeling eenvoudigweg ontbraken.
In Alkmaar werden in het begin van de 19de eeuw armlastige krankzinnigen meestal in
het Gasthuis ondergebracht. Indien een spoedige verbetering uitbleefkon de plaatselijke
Rechtbank, in het licht van de situatie van de patiënt of op grond van diens ongunstige
invloed op de omgeving, bepalen dat de krankzinnige voor een bepaalde tijd in het
stedelijk Tucht- en Verbeterhuis werd ondergebracht. Hij of zij kwam daar dan tussen
drankzuchtigen, landlopers en andersoortige veroordeelden terecht. Geen ideale
oplossing, zeker niet als de patiënt bewaking of verzorging nodig had, want daar kon
dan niet voor worden gezorgd. In zo'n geval kon de Rechtbank bewerkstelligen dat de
krankzinnige in het Amsterdamse Buitengasthuis werd opgenomen.
