Een Alkmaars staand horloge
uit de 18de eeuw
Arie Lythart
Begin dit jaar kwam ik in Duitsland in contact met een Hollandse familie.
Deze familie, oorspronkelijk afkomstig uit Den Haag, had in haar woning
een prachtig Amsterdams staand horloge staan, zeer goed van model en
klein van formaat, daterend uit ongeveer de tweede helft van de 18de eeuw.
De kast en het uurwerk waren in slechte staat, de klok was gesigneerd met:
'Pieter Wijdenes Alcmaer'. Voor mij was het lezen van de naam een
verrassing. Tot nu toe was er maar één klok van een Alkmaarse maker
bekend. Het betreft een Zaanse klok gesigneerd met: 'J. Vrijthof Alkmaar'.
Deze klok hangt in het Stedelijk Museum Alkmaar. De klok van Pieter
Wijdenes doet dus veronderstellen dat er rond 1755 nog een klokken- of
instrumentmaker gevestigd was in Alkmaar.
Beschrijving van de klok
De rijk gegraveerde bronzen wijzerplaat is uitgerust met volledig kalender
en bewegend mechaniek. Dit mechaniek bestaat uit een Mercuriusftguur,
die voor de maanschijf heen en weer beweegt. Mercurius was onder andere
de god van de handel, wat zou kunnen betekenen dat de klok in opdracht
van een koopman is gemaakt. De fraaie hoekornamenten en de wijzers zijn
waarschijnlijk door een klokkenmakerij geleverd, die zich ook toelegde op
het leveren van losse onderdelen aan klokkenmakers. Een bekend toe
leveringsbedrijf uit die tijd was de Firma Tasma uit Grouw, die soms wel
met 20 hulpen werkte.
Verder heeft de gegraveerde wijzerplaat een aanduiding van maanstanden,
hoogwaterstanden, de dagen, de maanden, de datum, uren, minuten en
seconden. De klok is ook uitgerust met een wekkerinstallatie, wat voor die tijd
belangrijk was. Het mooie uurwerk, geheel in de stijl van de Amsterdamse
klokkenmakers, loopt 8 dagen op zware gewichten, die eenmaal in de week
opgedraaid moeten worden. Het uurwerk slaat op twee bellen en heeft
kwartierslag: voor die tijd was luisteren hoe laat het was heel normaal.
De klok van
Pieter Wijdenes in de kast
