dam bij Alkmaar gebouwd. Er is een akte bewaard gebleven uit 1272
waarin er sprake is van visrechten op sluizen bij Alkmaar. Dat zijn
natuurlijk spuisluizen in een dam van klei. Op het moment datje al die
dijken en dammen gaat maken, is de vraag wat er met dat meer bij
Alkmaar gebeurt. Ik denk dat het ondiepe meer is gaan verlanden.
Hoe was de huisvesting in de 13de eeuw?
Tot dusver hadden we uit de 13de eeuw alleen nog maar wat schamele
stukjes van houtbouw opgegraven. Tot onze stomme verbazing vonden
we op de hoek Houttil-Langestraat, bij de verbouwing van het
voormalige pand Koster tot parfumerie Douglas (Langestraat 16 en 18},
aan de achterkant een gigantische bakstenen fundering. Naar ons
gevoel zaten we in de tuinen van de Langestraat. Maar wat bleek? We
bevonden ons in het achterste gedeelte van een huis dat oorspronkelijk
aan de Houttil stond. En de Houttil was in die tijd belangrijker dan de
Langestraat. Dat zie je ook aan de verkaveling. Tot vlakbij de Langestraat
lopen de percelen van de Houttil naar de Achterstraat door. In de
achtertuin vonden we funderingen van een groot i3de-eeuws huis. Het
bestond uit twee gedeelten. Opgegraven hebben we delen van het
achterste stuk en van het voorgedeelte. Het achterste deel van het huis
moet een soort toren zijn geweest. We troffen namelijk een 2,5 meter diepe bakstenen
fundering aan met een dikte van 1 meter 20. Het pand was 9 meter breed. Waarschijnlijk
had het een vierkante plattegrond. Dan krijg je dus een achterhuis van 9 bij 9 meter. Het
voorste gedeelte was minder zwaar, maar nog steeds met een fundering van 60 cm breed,
wat nog behoorlijk wat is. De woontoren aan de achterzijde was waarschijnlijk het
woongedeelte, met misschien een pakhuis ervoor. Dat is een constructie die we kennen
als een zogenaamd stadskasteel. Dat zijn hele grote bakstenen huizen uit het einde van
de 13de eeuw, ook uit andere steden wel bekend met diverse variaties. De grootste
stonden in Utrecht, die hadden maten van zo'n 15 bij 15 meter. Die stadskastelen waren
forse gebouwen. De woontoren van het Alkmaarse pand kan wel 20 meter hoog zijn
geweest. Een dergelijke woontoren stak ver uit boven wat er nu staat; de panden daar
hebben momenteel een hoogte van ca. 12 meter. Uiteraard moet ik gaan speculeren,
want we hebben natuurlijk alleen de fundering gevonden. Het Alkmaarse stadskasteel
stond er niet alleen. We ontdekten tijdens de opgravingen dat het huurpand aan de
noordzijde ook een dergelijk groot huis moet zijn geweest, maar dan uit het begin van
de 14de eeuw. En toen we met de opgraving naar voren gingen, naar de Langestraat toe,
vonden we zelfs nog een stuk van de fundering van een derde pand, ook uit de 13de eeuw
ter plaatse van het hoekperceel en een vierde van rond 1350. Steeds betrof het zware
stenen funderingen. Er stonden daar dus minimaal vier hele grote bakstenen huizen,
waarvan er een onmiskenbaar een stadskasteel is.
Hoe moeten we die vondst interpreteren?
Een (Alkmaars?) stadskasteel
zoals afgebeeld op een van de
schilderijen van de serie
De zeven werken van
barmhartigheid door een
anonieme Alkmaarse meester
1504. Zie ook
voorzijde omslag.
Rijksmuseum Amsterdam
