maar dan is het nog de vraag of het in de grond is terug te vinden: als een huis afbrandt
en je trekt de palen uit de grond, dan moetje maar net de paalsporen vinden met een
brandspoor.
Grote Kerk en Hoge Huys
Wat is er inmiddels bekend over de vroegste geschiedenis van de Alkmaarse Grote Kerk?
Duidelijk is dat de Alkmaarse kerk in de 11de eeuw een kapel was, die ressorteerde onder
Heiloo. Bijna altijd zijn kapellen gesticht als zogenaamde eigenkerk. Dat betekent dat
het een privé-kerk was van een lokale heer of van de graaf van Holland. Het is dus een
kerk waar de eigenaar de baas is: hij stelt de priesterjs] aan, de kerk krijgt weliswaar wat
grond toebedeeld en rechten, maar de eigenaar regelt alles. Dit verandert in de 12de
eeuw: na de investituurstrijd op hoog niveau over de bisschopsbenoemingen zet deze
discussie zich voort op lager plan; de kerk wil loskomen van het wereldlijk bestuur. Tot
die tijd zijn bijna alle kerkjes in bezit van de lokale heren. De Alkmaarse kapel komt voor
in een lijstje van kerken die in bezit waren van het klooster Echternach. Later blijkt
echter de abdij van Egmond de kerk in bezit te hebben, naar het heet als schenking van
de Hollandse graaf Hoe valt dat te verklaren? Waarschijnlijk is de kerk ooit in bezit
geweest van het klooster Echternach, maar werd dat eigendom in de 11de eeuw al
spoedig fictief, toen de Hollandse graaf meer macht kreeg. Deze trok waarschijnlijk het
bezit aan zich en schonk de kerk vervolgens aan de door de graven gestichte abdij
Egmond. Ons volgende gegeven is een vervalste oorkonde, zogenaamd uit 1083, over het
schoutambt van Alkmaar, dat geschonken zou zijn aan de abdij van Egmond. De
vervalste oorkonde zeifis overigens wel oud, men denkt aan 1125,1162 of 1215. Wat ik me
afvraag is of de inhoud een betrouwbare nde-eeuwse kern heeft. Schoutambt zou
impliceren dat er sprake was van een bestuurlijke eenheid en misschien ook al van een
parochie. Het schoutambt wordt pas in 1254 in het kader van de stadsrechtverlening
opnieuw genoemd, nu voor het eerst in een onomstreden document.
Tot zover de schriftelijke bronnen. De recente opgravingen in de Grote Kerk maken het
mogelijk dit beeld aan te vullen met archeologische gegevens. Van de oudste kapel, die
misschien van hout was, is niets terug gevonden. Wel ontdekten we funderingen van
een tufstenen kerk die moet dateren uit de 11de of de 12de eeuw. Het aardige is dat die
kerk precies naast de nederzetting ligt, aan de overkant van de weg. Voor het oudste
kapelletje - meer was het in het begin uiteraard niet - had men dus aan de overkant van
de weg een stukje akker gereserveerd. Van de tufstenen kerk zijn overigens alleen
fragmenten van de fundering teruggevonden. Het moet een van de grootste tufstenen
kerken van Holland uit die periode zijn geweest. De kerk is 13 meter breed. Het schip,
zonder koor, is minstens 26 meter lang. Alleen in Utrecht, Rijnsburg en Egmond waren
de kerken groter. De oude Laurenskerk was een vrij grote tufstenen kerk met aan de
westkant een vierkante toren, 7,5 bij 7,5 meter. Die hebben ze rond 1300 verlengd en er
een hele grote nieuwe toren voorgezet. Het fundament meet 13 bij 13 meter, dat is voor
