overwinning. Kortom, 1799 was niet een episode om met trots op terug te zien. Alleen in
de tweede helft van de vorige eeuw was er onder militaire historici belangstelling voor
1799. De reden was echter dat zij meenden daaruit lessen te kunnen trekken voor de
toekomst, omdat zij verwachtten dat een eventuele toekomstige oorlog zich op een
zelfde wijze zou kunnen voltrekken.2
Na 1799 is ons land bijna anderhalve eeuw gevrijwaard gebleven van oorlogs
handelingen op eigen grondgebied. Daarmee bleef ons land dan ook buiten de Eerste
Wereldoorlog en wie ziet hoe nog steeds de landschappen bij leper, de Somme en Verdun
zijn doorkliefd door ontelbare graven weet wat voor een zegen dat is geweest. Ik vraag
mij dan ook af in hoeverre het relatief grote aantal Nederlandse SS-vrijwilligers in de
Tweede Wereldoorlog mede geweten kan worden aan het feit dat ons land de
verschrikkingen van de vorige wereldoorlog niet aan den lijve meemaakte, waardoor er
een wellicht geromantiseerd beeld van wat oorlog kan betekenen bij nogal wat
Nederlandse jongeren kon ontstaan. Zo lag het aantal Nederlandse vrijwilligers hoger
dan in Vlaanderen, dat wél de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog onderging. 3
Als we dan weer terugkeren naar de oorlogen die Alkmaar raakten, namelijk de jaren
van de Opstand, 1799 en de periode van de Tweede Wereldoorlog, dan zijn er drie
slachtoffers aan te wijzen, namelijk de burgerij, de soldaten en de waarheid. Op elk van
deze drie slachtoffers wil ik nu kort ingaan. Allereerst de bevolking. Voor het grootste
deel van de bevolking van Alkmaar en voor de wijde regio hadden de jaren van de
Opstand weinig te maken met heroïek en politieke of religieuze vrijheidsstrijd. Het
waren jaren, die zich kenmerkten door een keiharde strijd om lijfsbehoud en waarin
duizenden mensen op de vlucht sloegen uit het oorlogsgebied. In een recente studie
beschrijft de historicus Henk van Nicrop het Noorderkwartier in deze jaren als een
gebied, waar een "ordinaire 'smerige' oorlog" woedde die vooral de armen en de
plattelandsbewoners trofd Dat laat natuurlijk niet onverlet, dat er nog steeds grote
bewondering opgebracht kan worden voor de wijze waarop de Alkmaarse bevolking zich
in 1573 verweerde tegen de Spaanse troepen. De verbetenheid waarmee dat gebeurde was
verklaarbaar. Na de moordpartijen in Haarlem dat kort daarvoor viel, hoefde zij zich
weinig illusies te maken over het lot dat haar zou staan te wachten als de stad in
vijandelijke handen zou vallen. Het doet mij dan ook goed dat het huidige
gemeentebestuur gekozen heeft voor het in ere herstellen van het stadswapen met de
leuze Alcmaria Victrix in het logo van de gemeente. Ook 1799 betekende een zware last
voor de bevolking in ons gebied. Hoewel de terreur minder was dan in de jaren van de
Opstand had de bevolking de last te dragen van inkwartiering, dwangarbeid,
rekwisities, diefstal en hier en daar ook moord, verkrachting en plundering. Ook deze
periode kende grote aantallen ontheemden. De gevolgen van deze invasie werden nog
lange jaren gevoeld. En dan de jaren van de Tweede Wereldoorlog. De verschrikkingen
die de oorlogsjaren voor sommige bevolkingsgroepen teweegbrachten zijn niet te
benoemen. In één klap is een bloeiende joodse gemeenschap die zich al eeuwen in onze
