opstand. Het is niet waarschijnlijk, dat Alkmaar tijdens het beleg van 1573 een bode naar
het Spaanse legerkamp heeft gezonden om de pacht van de Waag te betalen. Betaald
worden moest er echter toch. De Staten van Holland namen het gezag van de Spaanse
koning over en drongen aan op betaling. Men kan zich voorstellen dat er in Alkmaar
enig gemor opsteeg. Had men zich daarvoor vrij gevochten? Om precies dezelfde zware
lasten opgelegd te krijgen? Alkmaar nam het niet en om een lang verhaal kort te maken:
de stad kreeg in 1576 van Willem van Oranje een reductie van 300 pond gedurende 3 jaar
en in 1579 van de Rekenkamer van Holland een reductie van 200 pond gedurende 4 jaar.
Intussen was het landsbestuur na die roerige eerste jaren van de Opstand tegen
Spanje voldoende gestabiliseerd. De Staten van Holland hadden de soevereiniteit
overgenomen van de koning, die in 1581 van zijn rechten vervallen werd verklaard.
Willem van Oranje heette nog steeds stadhouder, dat wil zeggen plaatsbekleder (van een
koning die er niet meer was), maar werd in feite de eerste dienaar der Staten. En Alkmaar
was als stemhebbende stad zélf een deel van de Staten van Holland en voelde net als de
andere steden niets voor de zware pachtsommen, die eertijds door de nogal schraperige
Philips en zijn voorgangers waren opgelegd. Op 31 juli 1581 bepaalden stadhouder
Willem van Oranje, alsmede de ridderschap en steden, representerende de Staten van
Holland, dat Alkmaar de Waag in pacht kreeg voor een bedrag van 7 pond per jaar. Van
1000 naar 7 pond is inderdaad een flinke reductie. Maar de Staten bepaalden méér:
Alkmaar mocht deze pacht afkopen met een som ineens. Het bedrag is niet genoemd,
maar het zal de penning 16 ofde penning 20 zijn geweest, zoals gebruikelijk was. En het
ligt voor de hand dat Alkmaar deze kans gretig aangreep om van de pacht af te komen.
In deze akte staat Willem van Oranje als stadhouder en eerste edele voorop, hetgeen
formeel juist is. Hij trad echter op als lid van de Staten en niet op persoonlijke titel.
Verder hóórt in een dergelijk privilege een arenga, de motivatie waarom de Staten de
eigendommen van de koning voor een flutbedragje van de hand deden: Alkmaar kreeg
deze reductie wegens betoonde dapperheid en getrouwheid in de oorlog (die nota bene
tegen de koning gericht was!). Maar er zijn merkwaardiger privileges uitgegeven, zelfs
op naam van koning Philips II. Door deze moeilijke constructie is de fabel ontstaan dat
Willem van Oranje de Waag aan Alkmaar geschonken zou hebben. Alkmaar heeft echter
het waagrecht gekocht en betaald.
Noten
1. Carla Rogge, Waaggebouw Alkmaar (Alkmaar, 1998).
2. O. Oppermann, Fontes ügmunienses (Utrecht, 1933) 75.
3. A.S. de Blécourt, Kort Begrip van het Oud-Vaderlandjcli Burgerlijk Recht (Groningen, 1939 339.
4. Regionaal Archief Alkmaar, Stadsarchief Alkmaar 1254-1815, inv.nrs. 1916-192}.
