Straatnamen schrijven historie
E. Ruijsendaal
Onder de titel 'Alkmaar binnen de veste; straatnamen in historisch perspectief' is op 3 februari jl.
een lezing gehouden over een inmiddels verschenen boek met dezelfde titel, dat handelt over straten
en straatnamen van de historische binnenstad van Alkmaar. De navolgende tekst is een bewerking
van deze lezing.
De geschiedenis van de straten en straatnamen vormt een mooie introductie tot de
geschiedenis van een stad en geeft de mogelijkheid om verschillende aspecten van de
stadsgeschiedenis in hun organische samenhang te leren kennen. Zo is de Dam
Amsterdams oudste plekje omdat aan weerszijden van die dam de bewoning langs de
Amstel begon. Wat voor Amsterdam de Dam is, is voor Alkmaar in zekere zin de Geest.
Dammen en dijken, straten en stegen kenmerken de ontwikkeling van deze en andere
steden in Holland en uit het straatnamenbestand is dat goed af te lezen.
De moderne naamgeving geschiedt per besluit van de gemeenteraad: er is meestal
geen logisch verband tussen de naam en de vorm ofde functie van de moderne straat. De
namen van onze middeleeuwse straten daarentegen zijn eigenlijk nooit bedacht en dat
maakt ze nu juist zo interessant. De straten zelf werden in de ontstaanstijd van de
steden en dorpen ook niet planmatig aangelegd, maar ontstonden min of meer
toevallig: langs het water bij een oversteekplaats, rondom een markt, aan de rand van
een bos, op de geest. Er werd een huis gebouwd en nog een huis, en uit de doorgang
tussen een groter aantal huizen groeide de latere gang, steeg of straat. Omdat
aanvankelijk niet volgens patronen werd gebouwd, versprong die doorgang nogal eens.
Daarom hebben delen van straten soms aparte namen meegekregen. Daar hebben
overigens ook de verschillende buurtvormingen en de tijdverschillen tussen het
ontstaan toe bijgedragen. In Alkmaar kennen we verscheidene voorbeelden daarvan: de
Koningsweg heette aan de oostzijde Paardensteeg, 't Fnidsen werd oostelijker 't
Achterfnidsen genoemd.
Aan straten gaf men pas een naam, wanneer er behoefte aan was. In oude akten vindt
