Noch in 1666, noch in 1672, noch in 1734 begon de bevrijding van de
onderdrukte katholieke minderheid in of bij Alkmaar. En zelfs in 1799,
toen de voorspelde invasie eindelijk plaatshad, ging het niet zoals ver
wacht. De zegswijze "Van Alkmaar begon de victorie" was wel waar ge
weest in oktober 1573 tijdens de Opstand, maar daarna nooit meer.
Wat is de winst van dit onderzoekje?
Omdat de documentatie over "de paniek van 1734" zoveel rijker is dan
die over 1666, is het niet meer dan natuurlijk dat degenen die tegen
woordig mentaliteitsgeschiedenis beoefenen, zich vooral op de commo
tie van 1734 richten. FrijhofF heeft daaraan dan ook in de jaren zeventig
een paar gedegen studies gewijd.23
Maar de paniek is ook al eerder voorgekomen en vertoonde in 1666 in
wezen dezelfde kenmerken als in 1734. Hierop wijst reeds Flament met
zijn studie over de "Waerlijcke Voorsegginge". Hij was de eerste die na
de spottende opmerkingen van LeLong (1729) een grondig onderzoek
naar pamfletten en boekjes met de profetie van Brugman had onderno
men.24 Maar Flament kende ons pamflet niet. Wat hij onderzocht, waren
allemaal exemplaren met aangegroeide reeksen voorspellingen, en daar
onder zelfs exemplaren uit de tijd rond 1734. Met andere woorden: ons
pamflet vertoont duidelijk een eerder stadium van het "geloof" aan de
profetieën van pater Brugman en is daardoor een regelrechte aanwinst
voor het onderzoek. Eén voorbeeld hiervan: terwijl in ons pamflet vol
komen correct sprake is van gevechten bij Schoorldam, is al spoedig de
ze naam vervangen door het bekendere Schiedam! Daardoor wordt een
aantal andere voorspellingen ineens onbegrijpelijk, en dus omgekeerd
het materiaal dat Flament bestudeerde dank zij ons pamflet beter ver
staanbaar. Nu wordt ook beter begrijpelijk waarom in en rondom Alk
maar in 1666 nogal wat commotie ontstond: de profetie sprak duidelijk
van een invasie in de onmiddellijke omgeving!
Wel is waarschijnlijk dat de onrust allereerst in en rond Haarlem is ont
staan, en dan is pastoor Nicolaas Bosman natuurlijk de aangewezen per
soon om dat gegeven op te pakken en van toepassing te maken voor de
Noord-Kennemer omgeving van zijn nieuwe standplaats De Rijp.
Het lijkt er nu ook op, dat al een hele generatie eerder, namelijk in de
jaren kort na 1625, gespannen verwachtingen onder de rooms-katholie-
ken van Alkmaar en omgeving bestonden. Er is in 1635 een klacht uit
Haarlem bij het Hof van Holland binnengekomen, die handelde over
brutaliteit en overmoed onder de roomsen in Kennemerland.25
Waar kwamen die overmoed en verwachtingen vandaan? Zeer goéd
mogelijk is, dat pater Henricus Buitendijk en zijn mede-franciscanen el-
22
