in vlammen op. De voorspellingen en hun vervulling worden genoemd
in het "Sneker Kroniekje", dat tussen 1464 en 1476 is opgetekend, dus
nog vrijwel tijdens zijn leven.8 In de stad Groningen zou hij verstokte
zondaren al in 1452 heel minutieus vele rampen hebben voorspeld, die
dan vanaf 1498 in de langdurige oorlog met de Saksen allemaal precies
zo uitkwamen. Dit bericht is niet later dan 1525 opgeschreven, vermoe
delijk vóór 1514.'
Zowel in het Friese als in het Groningse bericht wordt met geen woord
gerept van toekomstige onderdrukking en herstel der rooms-katholieken
en beide maken zij een nogal authentieke indruk. Allicht heeft de rei
zende prediker in het vuur van zijn betoog wel eens gedreigd met helle
straffen voor de onverbeterlijke zondaren onder zijn toehoorders en hun
kwellingen nogal plastisch beschreven. Zo is er ook een nogal laat be
richt over Brugmans "voorspelling" van de ondergang van Harderwijk
door brand, vervuld in 1503. Ook een over Zutphens rampspoed, ver
vuld in 1572 door toedoen van de Spanjaarden: rijkelijk laat, en in elk
geval op een moment dat alle zondaren die de preek nog hadden ge
hoord, allang waren gestorven!'0
Wat leren wij nu van deze verhaaltjes? Kennelijk is de faam van Jan
Brugman als rampenvoorspeller op een handvol plaatsen van generatie
op generatie doorverteld. Zoals we zullen zien, ook ver buiten Friesland
en Groningen: zeker in Zutphen en Harderwijk, waar de plaatselijke ca
tastrofe door Brugman heette te zijn voorspeld. Dit verzon men welis
waar achteraf, maar niet later dan 1627.
Na de vrede van Munster in 1648 werd het snel duidelijk, dat de van
hun macht beroofde rooms-katholieken in de Republiek niet op korte
termijn hoefden te rekenen op "bevrijding" door de Spaanse legers. Men
hield zich over het algemeen stil, maar hoopte ondanks alles vurig op
een spoedige ommekeer, desnoods vanuit een ander land. Dat gaf in
1666 en volgende jaren, en opnieuw en nog heviger in 1734, aanleiding
tot onrust in Zeeland en Holland, in Friesland en Staats-Brabant. En dit
maal waren Alkmaar en omgeving ook heel nadrukkelijk van de partij, al
schijnen de geruchten en de "voorspellingen" van pater Brugman beide
keren niet hier te zijn ontstaan, maar in Haarlem.
In de bijlage bij dit artikel geven we de tekst van een pamflet met zo'n
voorspelling. Enigszins andere vormen van de profetie zijn in meerdere
exemplaren bewaard gebleven en in 1887 door Flament kritisch bespro
ken." Maar de versie die wij hier wat nader zullen bekijken, heeft iets
unieks, niet alleen omdat er maar één handgeschreven exemplaar van be
kend is, maar vooral omdat er naast de allang bekende en besproken
Haarlemse details ook een andere groep berichten in voorkomt, die we
15