wacht het fijne hiervan nauwelijks heeft begrepen of zelfs maar geweten.
Voor het gewone volk waren het allemaal gewoon paters!
Het volk had dan ook heel andere herinneringen aan Jan Brugman. Zo
gold hij in Friesland al sinds ongeveer 1500 als beslechter van de bloedi
ge partijtwisten tussen Schieringers enVetkopers. In onze ogen is dat wat
teveel eer, omdat die twisten na zijn vertrek gewoon weer oplaaiden.
Maar in de kronieken werd hij wel om zijn vredestichtende predikarbeid
geprezen.4
In Amsterdam was zijn faam weer heel anders. Zoals gezegd, had hij het
stadsbestuur in 1462 getrotseerd, wat hem het bekende spreekwoord
heeft opgeleverd. Maar in de eigen geschiedschrijving van en over de
steeds rijker en machtiger wordende koopstad aan het IJ werd Brugman
voorgesteld als een onbeschaamde monnik, een gluiper en volksmislei
der, die het gewaagd had de oppermachtige regenten de voet dwars te
zetten. Deze kwalijke reputatie heeft de arme man tot diep in de 19e
eeuw in Amsterdam gehad. Na de overgang van de stad in 1578 naar
Reformatie en Opstand gold dit uiteraard vooral voor calvinistische
maar ook voor libertijnse kringen.5 De rooms-katholieken van hun kant
bleven hem vereren, daar en elders, en wel allereerst als een soort "pro
feet" die de toekomst kon voorspellen.6
Deze profetenfaam heeft vanaf midden 15e eeuw tot enige tijd na 1600
van Brugman een soort godsgezant gemaakt, die de zondaren een vrese
lijk lot had voorspeld. Daarna veranderde binnen een halve eeuw de in
houd van zijn boodschap plotseling: nu werd het de voorzegging dat de
verdrukte katholieke minderheid een glorieus herstel van de heerschap
pij van de Kerk van Rome tegemoet mocht zien.
Voordat we ons in deze merkwaardige ontwikkelingen verdiepen, moet
meteen nadrukkelijk het volgende gezegd worden. Brugman zelfwas de
nuchterheid in eigen persoon. Met kracht had hij in 1460 ieder gerucht
dat hem paranormale gaven toedichtte, van de hand gewezen." Maar dat
deerde het volk niet. Wat men hem allemaal in de loop van de tijd toe
schreef, waren zeker geen echte voorspellingen door hemzelf. Maar
voorzien van enkele recente "vervullingen" werd het geheel doodleuk
Brugman in de mond gelegd. Als men dit en dat zag gebeuren, moest
men weten dat "het herstel van de Catholijcke religie" vlak voor de deur
stond, want de bekende profeet pater Brugman had het precies zo voor
speld.
Het begin was heel anders geweest. Zo is er een bericht over eenvoudi
ge voorspellingen (branden, sterfte) die hij tijdens zijn preekreizen overal
in Friesland in de zomer van 1455 gedaan zou hebben - en die kort
daarna werden vervuld: zo ging bijvoorbeeld de stad Sneek in april 1457
14
