Een molentocht aan de Frieseweg
Op 24 en 25 oktober 1995 en van 8 tot 12 maart 1996 is een kleine op
graving verricht op een bouwterrein aan de Frieseweg waar door de fir
ma Bot uit Alkmaar huizen worden gebouwd. Het onderzoek richtte
zich op de overblijfselen van de twee zogenaamde 'Brantgen Heinesmo
lens' uit 1532, de eerste succesvolle poldermolens van Holland. In de
17de eeuw werden deze molens opgevolgd door een drietal houtzaag
molens. Tijdens de sloop van de opstallen van de firma Conijn in 1992
waren hier door de Stichting Behoud Alkmaarse Bodemvondsten reeds
de funderingen opgegraven van houtzaagmolen 'De Hoop' uit 1684, de
zuidelijkste van de drie, welke in 1887 afbrandde. Van de beide andere
houtzaagmolens bleek in het maaiveld niets meer te vinden. Een dieper
gravend onderzoek naar de oudere poldermolens was toen nog niet mo
gelijk. De bodemsanering van 1995 en het bouwrijp maken van het ter
rein komend vooijaar noodden tot een vervolg-opgraving.
Het bouwterrein bevindt zich tussen de Hoornsevaart en de Frieseweg.
Wie op deze plaats om zich heen kijkt, zal wel enige moeite hebben om
de oude topografie van deze plek te doorgronden. Om te beginnen was
er van origine een tweede water, de rivier de Rekere die ooit pal langs
de Frieseweg liep en uitkwam bij de Kooltuin. Dit water is in de jaren
1950 gedempt. De Frieseweg is hoger gelegen omdat het vanouds een
dijklichaam was, namelijk een onderdeel van de befaamde Westfriese
Omringdijk, zuidwaarts aansluitend op de Randersdijk en noordwaarts
aansluitend op wat nu nog Rekerdijk heet. Deze dijk zal omstreeks 1200
zijn aangelegd.
Waar nu bij de Frieseweg het water van de 'Hoornsevaart' stroomt, liep
van oorsprong een ander water, namelijk de Korte Vaart. Deze is pas in
de 17de eeuw doorgetrokken naar de Zeswielen en Hoornsevaart ge
noemd (het bruggetje aan het einde van de Frieseweg is toen ontstaan).
De Korte Vaart boog echter ooit af naar het westen (nu de bocht van de
weg langs firma Schoehuijs) en ging als Lange Vaart naar de Bergermeer.
De Lange en Korte Vaart zijn omstreeks 1270 aangelegd voor de afwate
ring van de Bergermeer. Wellicht was de Korte Vaart in 1270 een oude
bedding van de Rekere die niet meer functioneerde en heeft men de
Lange Vaart daar naartoe gegraven.
In 1531 werd de Rekere verbreed en uitgediept, speciaal voor het trans
port van materialen voor de bouw van de Hondsbossche Zeewering. In
Alkmaar was hiervoor de hoofdwerf gevestigd bij de Bierkade. Onder
nemende landeigenaren bij de Bergermeer maakten vervolgens een in
ventief plan voor de bouw van molens voor het wegmalen van water uit
de Korte Vaart in de verbrede Rekere. Het ging niet alleen om waterbe-
26
