Van Manders Schilder-Boeck gedrukt in Alkmaar 1
Bij de opening van het nieuwe archiefgebouw van het Regionaal Ar
chief Alkmaar op 12 september 1992 werd door de Stichting "Vrienden
van het archief van Alkmaar en omgeving" twee zeventiende eeuwse
boekbanden geschonken,2 n.1. deel vijf en zes van het Schilder-Boeck
van Karei van Mander, gedrukt door de Alkmaarse boekdrukker Jacob
de Meester in 1604. Wie is Karei van Mander, wat is het Schilder-Boeck
en waarom is dit voor de kunstgeschiedenis zo belangrijke werk in Alk
maar gedrukt?
Karei van Mander (1548-1606) was een schilder en dichter van Zuidne
derlandse afkomst.' In de jaren tachtig van de zestiende eeuw kwam hij
als vluchteling met zijn gezin in Haarlem aan. Hij werd daar in korte tijd
een van de meest prominente figuren in het Haarlemse kunst- en lite
raire wereldje. De stad had een goede naam op cultureel gebied met
mensen als de bekende humanist, schrijver en graveur Dirck Volckertsz.
Coornhert, de graveur Hendrik Goltzius en de schilder Cornelis van
Haarlem. Haarlem was ook een belangrijke drukkers- en uitgeversstad.
Van Mander verzamelde als dichter een literaire kring om zich heen en
onderhield van daaruit nauwe banden met drukkers en uitgevers in de
stad.
Van Mander, Goltzius en Cornelis van Haarlem waren de toonaangeven
de schilders van de stad en werkten in de stijl van het maniërisme, een
stijl overgenomen van Italiaanse voorbeelden, die erg gekunsteld en in
gewikkeld is. Van Mander was de theoreticus van de drie en zette vlak
voor z'n dood zijn ideeën op schrift in z'n Schilder-Boeck. Interessant
detail is dat hij na 1602 naar een buitenplaats bij Alkmaar (Zevenberge)
verhuisde en daar in 1604 z'n boek voltooide. De inhoud ervan is geba
seerd op Italiaanse geschriften. In een zes-tal delen worden de grondbe
ginselen van de schilderkunst beschreven, levensbeschrijvingen gegeven
van klassieke, Italiaanse, Nederlandse en Duitse schilders, Ovidius' Meta
morfosen uitgelegd en het laatste deel is getiteld "Uitbeeldinge der Fi-
gueren: waer in te sien is, hoe d'Heydenen hun Goden uytghebeeldt en
onderscheyden hebben...".
Het Schilder-boeck van Van Mander is feitelijk het eerste historisch
overzicht van vroeg Nederlandse schilderkunst en als zodanig is het een
belangrijke bron voor kunsthistorisch onderzoek.
Hoewel het boek uitgegeven werd bij de Haarlemse uitgever Pa(s)schier
van Wesbusch, werd het gedrukt in Alkmaar bij de stadsdrukker Jacob de
Meester. Waarom wordt zo'n belangrijk werk gedrukt in Alkmaar, zult u
zich afvragen. Had de stad zo'n goede reputatie op drukkersgebied of
3
