Een nederig ambacht
Het Alkmaarse mandenmakersgilde
Van een groot aantal Nederlandse steden - welgeteld 26 - is bekend dat
er ooit, zij het soms maar korte tijd, een mandenmakersgilde heeft be
staan. Zo ook in Alkmaar.
Het beroep van mandenmaker is altijd een nederig beroep geweest, er
werd vaak op neergekeken. Het product echter dat door de beoefenaars
van dit ambacht werd geleverd is van groot belang geweest in het eco
nomisch verkeer; mandenmakers, kuipers en zakkennaaiers (-sters?) wa
ren de voorlopers van de verpakkingsindustrie. Kratten en golfkartonnen
dozen namen tenslotte grotendeels de functie van mandwerk over.
De gilden
Héél in het kort zijn de principes van het (ambachts) gildewezen als
volgt te omschrijven:
- bescherming van de nijverheid binnen de stad tegen concurrentie van
buitenaf; alleen op de vrije jaarmarkten mocht elders gemaakt werk
verkocht worden;
- nivellering, in die zin dat geen werkplaats zich mocht uitbreiden ten
koste van andere: niemand mocht meer dan (gewoonlijk) twee leerlin
gen in zijn werkplaats opleiden, en ook knechts konden niet onbe
perkt in dienst genomen worden. Ook mocht niemand meer ver
koopplaatsen hebben dan een ander. Dat kwam meestal neer op: voor
zijn huis, en op de wekelijkse markt.
- kwaliteitscontrole: wie meester in een gilde wilde worden moest een
proeven van bekwaamheid afleggen, de "proef".
- onderlinge steun bij ziekte en overlijden van een gildelid, zijn vrouw
of zijn jonge kinderen. Hiervoor kon een beroep gedaan worden op
de kas, de "gildebus", die beheerd werd door de "busmeester", we
zouden hem nu penningmeester noemen. De inkomsten van een gilde
bestonden uit intreegeld, contributies, heffingen en boetes.
De bronnen
Over het bestaan van een gilde, in dit geval dat van de mandenmakers, is
meestal, en soms uitsluitend, iets bekend doordat een ordonnantie of
keur (zoiets als de statuten van een vereniging) bewaard is gebleven. De
ze, vastgesteld door het stadsbestuur, is gewoonlijk opgenomen in stads-
keurboeken en er bestaan soms afschriften van. Over het algemeen zijn
de ordonnanties in verschillende Hollandse steden tamelijk gelijklui
dend, ze werden waarschijnlijk wel overgenomen. Een enkele maal
