Alkmaar op de penning
hebben kun-
n voor iedere
:ven.
•e op het werk van
en Penningkunde
t 71 1984 p. 91-
in 1795 in: De
naar 12 1988 p.
tekenkamer ter
A.J. de Koning
De eerste penningen
Penningen werden en worden nog steeds - gemaakt om aandacht te
vestigen op belangrijke gebeurtenissen van allerlei aard. Zij kunnen ook
dienen voor een ander doel of uitsluitend als kunstwerk ontworpen
worden. De meeste penningen lijken wat betreft hun vorm en de
manier waarop ze vervaardigd zijn sterk op munten. Het grote verschil is
echter dat penningen geen wettig betaalmiddel zijn. Zoals munten his
torische en economische documenten zijn, zijn penningen vaak artistie
ke documenten en tevens illustraties van de geschiedenis in hun - veelal
contemporaine - uitbeelding van personen en gebeurtenissen.
De 'voorlopers' van de penning stammen uit de Romeinse tijd. Naast
de gewone zilveren en gouden munten werden toen zwaardere exem
plaren geslagen, zogenaamde medaillons, die bedoeld waren om door de
keizer als geschenk uitgedeeld te worden. Rond 1440, in de vroege
renaissance-tijd greep men terug op dit oude gegeven. Zo ontstond in
Italië het gebruik dat vorsten zich lieten afbeelden op penningen. Zij
gebruikten deze penningen als relatiegeschenk. Dit was gemakkelijker
en minder kostbaar dan een schilderij te laten vervaardigen. Immers van
één ontwerp kan men meerdere exemplaren laten maken. De eerste
penningen werden in was geboetseerd en daarna in brons afgegoten.
Later gebruikte men ook goud en zilver.
Zij werden ontworpen en uitgevoerd door kunstenaars: schilders of
beeldhouwers. De Byzantijnse keizer Johannes VIII Palaeologus, die in
1439 het Concilie van Ferrara in Italië bezocht, liet zich portretteren op
een penning door de Noorditaliaanse schilder Pisanello (Antonio Pisano,
ca. 1395-1455); het is één van de eerst bekende en gelijk meest beroem
de renaissance portretpenning.
Vanuit Italië verspreidde de penning zich over heel Europa. In
Nederland had men al vroeg veel belangstelling voor de penningkunst.
De Antwerpse schilder Quinten Matsijs is de eerste Nederlandse kunste
naar die penningen ontwierp, waarvan de penning van Erasmus uit 1519
de bekendste is. Aan het hof van keizer Karei V te Brussel werkten
Italiaanse medailleurs, zoals de beeldhouwer Leone Leoni en ook
Zuidnederlandse kunstenaars. Beroemd zijn bijvoorbeeld geworden
Jacques Jonghelinck (1530-1606), die in het atelier van Leoni had
gewerkt en Steven van Herwyck (1530-1565). Zij leverden op bestelling
ook aan andere aanzienlijken van hun tijd in hoog reliëf gegoten por-
75
