somber besef opdoemde dat er voor het Duitse jodendom, ongeacht
wat joden bijgedragen hadden tot de Duitse cultuur, in Duitsland geen
plaats meer was en geen toekomst.4" Een persoonlijke bedreiging zullen
ze er nog niet direct in ervaren hebben. Dat kwam pas met het voort
gaan van de ontwikkelingen in de jaren na 1933.
In september 1935 werden de z.g. Neurenberger wetten aangenomen,
waarbij het niet-joden verboden werd met joden gehuwd te zijn. In no
vember 1938 verergerde het lot van de Duitse joden wel zeer. Aanlei
ding was het doodschieten van een Duitse ambassade secretaris in Parijs
door een Pools-joodse zeventienjarige jongeman. In de nacht van 9 op
10 november gingen in heel Duitsland bijna 200 synagogen in vlammen
op; bijna 8000 winkels werden gedeeltelijk verwoest, 800 werden leeg
geplunderd. Overal lag het glas van de spiegelruiten op straat. Als
Reichskristallnacht is deze vreselijke nacht de geschiedenis ingegaan. De
Duitse joden kregen daarnaast een boete opgelegd van 1 miljard DM,
300.000 joden werden gearresteerd en naar concentratiekampen afge
voerd.
De berichten over deze gebeurtenissen maakten in Nederland diepe in
druk. Zo lezen we in de Alkmaarsche Courant de volgende mededeling:
Tegen de Jodenvervolging. Woensdagavond om 8.15 uur zal er in de Har
monie een openbare getuigenisavond worden gehouden over de nood der Joden in
Duitschland. Er is voor deze avond een voorloopig comité gevormd waarvan de
heer dr. H.J.M. Hofstee het voorzitterschap op zich heeft genomen. Sprekers
zullen op dezen avond onder anderen zijn de heeren mr. A. Schcnkeveld, W.
van de Vall, mevrouw van Sonsbeek-Baning, de heer Rengs, ds. van Dop en
Ds. F. Kuiper. Met enkele andere sprekers wordt nog overleg gepleegd en het is de
bedoeling dat allen, die het woord zullen voeren buiten functie zullen spreken.
De bedoeling van dezen avond, waarop van Joodsche zijde niet het woord zal
worden gevoerd, is uit een zoo breed mogelijken kring der bevolking getuigenis af
te leggen over het vraagstuk der Jodenvervolging. Er zal een inzameling worden
gehouden waarvan de opbrengst bestemd is voor financieelen steun aan de hulp
verleening hier te lande of hier ter stede wanneer ook in Alkmaar aan Duitsche
vluchtelingen een onderkomen mocht worden geboden."
De zuilen waren allen vertegenwoordigd. Ds. van Dop, Hervormd pre
dikant, vertegenwoordigde de rechtervleugel van de hervormde ge
meente en Mr.A. Schenkeveld het gereformeerde volksdeel. Deken
E.P. Rengs sprak namens de Rooms-Katholieken, terwijl de heer L.M.
van der Bijl, gezien zijn woorden, een exponent was van het politiek
linkse volksdeel. Geen van allen sprak een woord van protest over het
gedrag van de Duitse regering. Eenparig riepen zij op naar middelen te
zoeken de nood van de Duitse joden te lenigen. Alleen de heer L.M.
46