Noten
1) Th.P.H. Wortel, Het stadhuis van Alkmaar. Alkmaar, 1951, p. 9-10;
P. Verhoeven, Het Stadhuis; een kleurrijk verleden. In: Oud Alkmaar, jrg. 14, nr. 1,
p. 6-8 (met foto's van beide torenspitsen).
2) Pieter Bruegels schilderij "De Nederlandse spreekwoorden" (1559) bevindt zich in
Berlijn (Staatliche Museen Preusischer Kulturbesitz, Gemaldegalerie) en zijn
"Twaalf spreuken (spreekwoorden) op borden hangt in het Museum Mayer van den
Bergh te Antwerpen. Van het eerste werk zijn een zevental copieën bekend, waar
van de meeste aan zijn zoon, Pieter Brueghel de Jonge toegeschreven worden. Al of
niet geïnspireerd door Bruegel's voorbeeld hebben ook andere meesters op schilde
rijen en gravures spreekwoorden uitgebeeld.
3) L.M.C. Randall, Images in the margins'of gothic manuscripts, Berkeley Los
Angeles 1966, b.v. fig. 528-532.
4) Tijl Uilenspiegel, vertaald door A. van Nimwegen, Utrecht enz. 1979 (Prisma nr.
1847). Met houtsneden uit de edities van 1515 en ca. 1520.
H. Pleij, Het gilde van de blauwe schuit. Amsterdam, 1979.
5) B. Dubbe, Daar waar de keizer te voet gaat. Bijdrage tot de iconografie van de
Nederlandse wandtegel. In: Antiek, jrg. 7, nr. 4 (nov. 1972), p. 303-317.
J.J. Schilstra, Prenten in hout. Speculaas-, taai- en dragantvormen in Nederland.
Lochem, 1985. P. 13 en afb. 18, 435-6 op p. 216.
6) F.C. Sillar R.M. Meyler, The symbolic Pig. Edinburgh etc. 1961.
7) Men vindt dit spreekwoord al in de Proverbia Communia (de algemeen in gebruik
zijnde spreekwoorden), waarvan tussen 1480 en 1500 in Nederland meer dan tien
drukken verschenen zijn. R. Jente, Proverbia Communia, a fifteenth century collec-
tion of Dutch proverbs. Bloomington, 1947, nr. 110.
8) C. Gaignebet «Si J-D. Lajoux, Art profane et religion populaire au Moyen Age.
Vendöme, 1985, p. 55. Bij deze afbeelding wordt de Franse versie van het spreek
woord gegegeven "Quand un porc rêve, il songe étron", die vertaald luidt: "Als een
varken droomt, denkt het aan stront".
9) X. Domingo, Erotique de 1'Espagne. Paris, 1967, p. 82.
10) Deze onderwerpen zijn uitvoerig belicht in enige tentoonstellingen, die in de laatste
jaren in Nederland gehouden zijn, nl. "Tussen heks en heilige": het vrouwbeeld op
de drempel van de moderne tijd, 15de/16de eeuw", Nijmeegs Museum "Comman-
derie van Sint-Jan. Nijmegen, z.j., en "Helse en hemelse vrouwen", Utrecht Rijks
museum het Catharijneconvent, 1988.
11) H.-J. Raupp, Bauernsatiren; Entstehung und Entwicklung des bauerlichen Genres in
der deutschen und niederlandischen Kunst ca. 1460-1570. Niederzier, 1986.
P. Vandenbroeck, Over wilden en narren, boeren en bedelaars; tentoonstellingscata
logus Antwerpen, 1987.
12) Die Welt des Hans Sachs; 400 Holzschnitte des 16. Jahrhunderts. Tentoonstellings
catalogus Nümberg, 1976.
De foto's op pagina 4 en 5 zijn afkomstig van afd. Monumentenzorg Alkmaar.
De foto's op pagina 6 en 7 zijn gemaakt door de auteur.
12
