De erker van huis Moriaanshoofd in Alkmaar
Tot de rijkst versierde huizen in Alkmaar behoort het huis Moriaans
hoofd aan de Langestraat, gelegen naast het stadhuis. Het pand is niet
alleen voorzien van een borstwering met fraai snijwerk langs de dakrand
en van een grote beeldengroep ter bekroning van de middenpartijmaar
bovendien van een voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk rijk gede
coreerde erker. Huizen met gevels, bekroond door beeldengroepen en
voorzien van mooi bewerkte borstweringen, werden in de eerste helft
van de 18de eeuw op tal van plaatsen in ons land gebouwd. Uit die pe
riode stamt ook de gevel van het Moriaanshoofd. Maar een erker met
zoveel voorstellingen is uitzonderlijk.
Wie die erker eens nader bekijkt, ziet dat er op de zijkanten o.a. een
leeuw en een haan zijn aangebracht. Op de voorzijde bevinden zich
o.m. een spiegel, een dolfijn en diverse boeken. Op de vraag, wat deze
voorstellingen hier te beduiden hebben, zal nader worden ingegaan.
De heerlijckheyt der deugden
Veel meer dan wij ons thans realiseren, kenden 17de- en 18de -eeuwse
beschouwers aan voorstellingen die zij onder ogen kregen een diepere,
zinnebeeldige betekenis toe. Dat geldt niet alleen voor schilderijen en
prenten, maar ook voor de gebeeldhouwde decoraties aan gebouwen.
Nu was ook destijds niet iedere 17de- en 18de eeuwer zo geleerd, dat hij
bij elk tafereel onmiddellijk wist wat de zinnebeeldige betekenis zou
moeten zijn, of -omgekeerd- met welke toepasselijke voorstelling hij het
best een bepaald begrip zou kunnen verbeelden. Maar wie in het onder
werp geïnteresseerd was, kon teruggrijpen op boeken over die materie.
Eén van de meest geraadpleegde was "Iconologia" van de Italiaan
Cesare Ripa, voor het eerst in druk verschenen in Rome in 1593 en
daarna nog vele malen herdrukt en bewerkt, zowel in Italië als daarbui
ten. Een Nederlandse uitgave kwam in 1644 in Amsterdam uit (editie
Pers). Hierin werden ontallijcke beeldnissen uytgeleyt, en met seer
geleerde en bewijslijcke grondreedenen en deftige overwegingen, ver-
klaert: waer uyt dan werden vertoont, de heerlijckheyt der deughden en
schandlijckheyt der ondeughden, ten einde men dese vlieden, en d'an-
dere sal omhelsen".
Wanneer men de voorstellingen op de erker van het Moriaanshoofd
gaat opzoeken in de Nederlandse editie van Ripa's boek - hier verder
aangeduid als Ripa (1644) dan blijkt niet alleen dat ze allemaal be-
3
