landgoed Randenbroek te Amersfoort. Van Campen had namelijk een maquette laten vervaardigen van het orgel om inzicht te krijgen in de perspectivische ver tekeningen die zouden ontstaan als de lui ken zich eenmaal hoog boven de grond zouden bevinden en om de compositori sche problemen te kunnen overzien die zeker zouden ontstaan doordat de voor stelling over een afwisselend vlakke en halfronde ondergrond moest doorlopen. Nadat de maquette door Van Everdingen was beschilderd en door de burgemeesters van Alkmaar was bekeken, kon aan het eigenlijke schilderwerk worden begonnen. Van Everdingen begon in 1643. Hij vol tooide het werk in een jaar, maar hield ondertussen ook nog tijd over om in Alk maar enkele portretten te vervaardigen1'. Het orgelfront werd getransformeerd tot een gotische stadspoort. Recent onder zoek heeft uitgewezen dat de gotische zui len en boogprofielen letterlijk zijn geko pieerd van het aan het eind van de 15de eeuw gebouwde oxaal van de Sint Joris- kerk in Amersfoort7, Van Everdingen moet het oxaal hebben bestudeerd toen hij bij Van Campen was. De toepassing van de gotische stijl in een 17de eeuse schil dering is een uniek fenomeen. Vermoede lijk wilden Van Campen en/of Van Ever dingen het uiterlijk van de luiken in over eenstemming brengen met het laatgotische interieur van de Grote Kerk. Bij de vervaardiging van "De triomf van Saul" werd op geraffineerde wijze gebruik gemaakt van de vorm van de luiken. De cylindervormige uitstulpingen werden omgetoverd tot zuilen. Perspectivische problemen werden met veel vernuft opge lost. Zo moesten bijvoorbeeld de dwars fluit en enkele vingers van een fluitist die zich gedeeltelijk op de linker cylinder en gedeeltelijk op het daaraan grenzende platte vlak bevindt geheel vertekend wor den weergegeven om te bewerkstelligen dat de fluitist recht van voren en van onderaf gezien een normaal aanzien kreeg. Ook elders op de luiken bevinden zich dergelijke "anamorfosen". Van alle menselijke figuren die de luiken bevolken is Saul, gezeten op een wit paard en gekleed in een rode mantel het opval lendst. Hij komt rechts aangereden. In zijn gevolg bevindt zich David. Hij draagt een pantervel en houdt triomfantelijk een zwaard omhoog waar op hij het afgehou wen hoofd van Goliath heeft gespiesd. Vlakbij hem staat een kleine jongen die Goliaths helm vasthoudt. Links van Saul, in het midden van de luiken, staan enkele gevangenen, terwijl geheel links een vrouw met een luit in de hand een aantal zangers en musici begeleidt. Vanuit een loge in de stadspoort verwelkomen man nen en vrouwen de overwinnaars. Behalve menselijke figuren zijn er ook beelden te zien op Van Everdingens schilderij. Het beeld dat zich vlak boven de gevangenen bevindt stelt Mozes met de wetstafelen voor. De overige beelden zijn moeilijk te identificeren8. In 1661 maakte Pieter Jansz. Saenredam (1597-1661), een goede vriend van Jacob van Campen, twee aquarellen van het orgel (ill. 3 en ill. 4). Omstreeks 1782 onderging het uiterlijk van het orgel een ingrijpende wijziging, die vermoedelijk verband hield met het feit dat ook het orgel drastisch werd veranderd". De orgelkas die oorspronkelijk een blonde beige tint had. werd overschilderd in een donkere maho- nie-imitatie. Het rugwerk verloor zijn lui ken en de tribune eromheen werd gemar merd. Zowel de Ionische als de Corinti- sche pilasters werden zwart geschilderd. Bovendien werden de binnenzijden van de luiken door Johannes Petrus van Horstok (1745-1825) van geheel nieuwe engelen voorzien en verdween de hout-imitatie onder een donkerbruine verflaag. Van het oorspronkelijke ontwerp van Van Campen bleef weinig meer over. Daarin is nu verandering gekomen. Op grond van een rapport dat werd geschre ven door een aantal orgeldeskundigen, werd in 1978 besloten om het orgel zo te restaureren dat het weer hersteld zou wor den in de staat waarin het in 1723 door orgelbouwer Frans Caspar Schnitger werd opgeleverd10. Sedertdien is het Comité "Orgel '78" druk doende geweest om de restauratie daadwerkelijk plaats te laten vinden. Zowel het instrument als de orgel kas werden teruggebracht in de oude staat. Twee jaar geleden werd tevens de restau ratie van de luiken ter hand genomen. Van de binnenzijden van de luiken werden röntgenopnamen gemaakt, waaruit bleek dat de 17de eeuwse beschilderingen van Valk en Gerbrandtsz zich nog onder de laat 18de eeuwse verflagen bevonden. Er werd overwogen om ook de binnenzijden van de luiken hun oorspronkelijke gedaante terug te geven, maar hiervan moest worden afgezien toen bleek dat dat de verflagen op de plaatsen waar zich de engelen van Van Horstok bevinden zo hard was, dat verwijdering de onderlig gende schildering zeker zou beschadigen. 837

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Oud Alkmaar | 1987 | | pagina 21